صُوَرِ اَعاظِم و چهره‌یابی دولت: خوانشی از پرتره‌های روزنامه در عهد ناصری

در آن حوزه‌ای که امروزه هنر دوران قاجار دانسته می‌شود، یک بخش مهم شامل تجربیات پیچیده‌ای‌ بود که به بازنمایی تصویری شاه و صاحب‌منصبان بستگی داشت. این سلسله از کردارهای معطوف به تصویر در آن روزگار اهمیتی ویژه داشت، اما طی همین زمان تغییرات بنیادینی را نیز از سر گذراند. مساله این پژوهش فراهم کردن روایتی معتبر از این جنبه فرهنگ بصری در دوران قاجار است، به‌نحوی که پیوندهای سیاسی آن با بستر تاریخی ویژه‌ای که از آن برخاسته نگسلد. به این منظور دو مورد تاریخیِ شاخص از پرتره‌های چاپ سنگیِ عهد ناصری در روزنامه‌ها‌ی رسمی دولت علّیه ایران (1277-1287ق) و شرف (1300-1309ق) مورد بررسی و تفسیر قرار گرفته‌اند: نخست از نظر تحولات تکنیکی درهم‌تنیده‌ در حوزه‌هایی چون نقاشی، عکاسی و چاپ که زمینه‌ساز ظهور چنین تصاویری بوده‌اند؛ و سپس از نظر معنای سیاسی و اهمیت فرهنگی ویژه‌‌‌ای که آن‌ها را به نقاط چرخشی شاخص در سنت مستقر بازنمایی بصری قدرت از دوران فتحعلی‌شاه تا آن زمان بدل ‌ساختند. بر مبنای چنین روایتی ممکن است فهمی از پرتره‌ها به‌مثابه ظهور و بروز فرآیند چهره‌یابی دولت مدرن در آغاز عصر جدید حاصل شود؛ این فهم شاید گام کوچکی در فراهم آوردن اسباب و مقدمات لازم برای گشودن چشم‌اندازی تاریخی به مناسبات میان هنرها و دولت در ایران معاصر باشد.