تبیین ماهیّت و روند شکل‏ گیری مفهوم مشروطیّت در ایران بر اساس نظریۀ توماس اسپریگنز

با گذشت بیش از یک قرن از جنبش مشروطه‌خواهیِ ایرانیان همچنان مسائلی وجود دارند که مناقشه‌برانگیز هستند. از مهم‏ترین آنها ماهیت و چگونگی ظهور «نظریۀ» مشروطیت در ایران است که بازبینی آن به عنوان یک مسئلۀ مستقل پژوهشی ضرورت دارد. نوشتار حاضر با استفاده از نظریۀ بحران اسپریگنز که ناظر بر فهم نظریه‏های سیاسی است، به تبیین این سوال می‌پردازد که روند تکوین و ماهیت «نظریۀ مشروطیت» در ایران دورۀ قاجاریه چگونه بوده است؟ کاربست نظریۀ اسپریگنز به منظور فهم ماهیت و تبیین روند تکوین نظریۀ مشروطیت در ایران است. نتایج این تحقیق براساس روش توصیفی تبیینی نشان می‏دهند نظریۀ مشروطیت دفعتاً و در روزهای پایانی جنبش ظهور نکرد، بلکه روندی تاریخی تکاملی داشت. درخصوص ماهیت آن نیز می‏توان گفت نظریۀ مشروطیت، «نظریۀ حکومت قانون» و جنبشی برای «تاسیس آزادی» و رهایی از استبداد بود. روند تکوین این نظریه با بهره‏گیری از رویکرد نظری اسپریگنز در چهار گامِ شناخت مشکل و مشاهدۀ بی‏نظمی، علل بی‌نظمی، نظم و خیال (بازسازی جامعه)، و تجویز تبیین خواهد شد.

explaining the nature and formation process of the concept of constitutionalism in iran based on the theory of thomas َa.spragens

using spragens’s crisis theory, which oversees the understanding of political theories, the present article has explained the question of the development process and the nature of “constitutional theory” in iran during the qajar era. the purpose of this researchis to apply spragens’s theory to understand the nature and explain the developmentprocess of constitutional theory in iran. the results obtained from this research, basedon the descriptive-explanatory method, show that the constitutionalism theory did notemerge in the last days of the movement; rather, it has had a historical-evolutionaryprocess. regarding its nature, it can be said that the theory of constitutionalism was“the theory of the rule of law” and a movement to “establish freedom” and get ridof tyranny. the development process of this theory by using the theoretical approachof spragens in the four steps of the problem and observation of disorder; causes ofdisorder; order and fantasy (rebuilding society); and the prescription phase will beexplained.