بازخوانی نظری ماهیت دولت پهلوی اول

سرشت دولت پهلوی اول، همواره مورد بررسی و مجادله کلامی از سوی پژوهشگران قرار داشته، اما اجماعی درباره صفت قطعی یا صفت اعظم این دولت حاصل نشده است‌. در این پژوهش نیز تلاش شده است با ارایه یک الگوی مطالعاتی و فقط از طریق کنکاش در یکی از سیاست‌های کلان دولت، یعنی سیاست عشایری به فهم و توصیف درون‌مایه و ماهیت دولت پهلوی اول پرداخته شود‌. پرسش اصلی این تحقیق این است که با توجه به برنامه‌ریزی دولت پهلوی اول برای جامعه عشایری، ماهیت این دولت را با چه مولفه‌ای می‌توان شناساند؟‌ فرضیه حاضر دلالت بر این دارد که بر پایه عملکرد دولت در قبال جامعه عشایری، صفت ترکیبی نوعی از «دولت مطلقه مدرن» با ماهیت این دولت سنخیت بیشتری را نشان می‌دهد‌. در این نوشتار با استناد به اسناد و مدارک و شواهد مرتبط با سیاست عشایری آن دوره، انطباق یا عدم انطباق‌هایی که تاکنون برای دولت پهلوی به کار برده شده مثل دولت بناپارتی، بزرگ، تاخیری، مطلقه و مدرن و شبه‌مدرن و به خصوص شباهت و تفاوت‌های دولت پهلوی اول با دولت‌های مطلقه و مدرن اروپایی به شیوه توصیفی و تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته است‌. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد، از میان نظریات گوناگون مطرح شده بررسی نظریه جیمز اسکات انطباق بیشتری با ماهیت دولت پهلوی اول دارد. همچنین از آن جایی که مطلق دانستن دولت پهلوی با معیار ویژگی‌های دولت‌های مطلقه اروپایی، که تشکیل نوعی از دولت مطلقه را سرآغازی بر پیدایش دولت ملی مدرن می‌دانند جای تامل دارد‌. بنابراین، چنین دولت مطلقه‌ای را مقدمه‌ای برای پیدایش دولت ملی مدرن در ایران دانستن، نیز محل تردید خواهد بود‌.