جایگاه مساله آب هیرمند در مناسبات ایران و افغانستان در دوره رضاشاه

مساله آب هیرمند در مناسبات ایران و افغانستان در سده اخیر همواره مشکل‌ساز بوده و هنوز به‌طور کامل حل و فصل نشده است. مساله با حکمیت گلداسمید در سال 1289 قمری (1872م) آغار شد. در دوره رضاشاه مذاکرات از سال 1310 شمسی آغاز و در سال 1317 به توافق‌نامه انجامید. دولت ایران و مجلس شورای ملی و دولت افغانستان قرارداد و اعلامیه منضم را تصویب کردند. اما مجلس شورای ملی افغانستان به‌رغم تصویب قرارداد، اعلامیه منضم را رد کرد. با این که درباره مساله آب هیرمند در دوره رضاشاه داده‌های گوناگونی در منابع وجود دارد و در پاره‌ای از نوشته‌های پژوهشی نیز به جوانبی از این مساله پرداخته شده است، اما جای یک پژوهش جامع، کامل و مستند در ادبیات پژوهشی مربوط به موضوع خالی است. مقاله حاضر ضمن ارایه یک شرح دقیق، مستند و کوتاه درباره زمینه و پیشینه تاریخی مساله و ایضاح جوانب گوناگون آن در دوره رضاشاه، بر اساس اسناد منتشر نشده وزارت خارجه ایران در پی پاسخ به این سوال است که چرا و چگونه مساله آب هیرمند در این دوره به نتیجه قطعی نرسید؟ عوامل متعددی در عدم به نتیجه رسیدن مساله آب هیرمند دخیل بود که مهم‌ترین آنها سو ظن افغان‌ها و پایبند نشدن به تعهد استفاده بیش از اندازه از آب هیرمند در بالای بند کمال‌خان است.