نقش جادۀ ابریشم در پیوند نگارگری و تاریخ ‌نگاری فارسی عصر ایلخانان

تعاملات فرهنگی و هنری هزاران سالۀ ایران و چین پس از سلجوقیان گسترش یافت و در عصر مغول ایلخانی به صورت فزاینده‌ای برقرار شد. جاده‌ها در فرمانروایی واحدی درآمدند و صحرانوردان تحت تاثیر فرهنگ‌ها و تمدن‌ها و فرهنگ‌های چین، آسیای مرکزی، ایران و قفقاز قرار گرفتند. از میان هنرهای گوناگون، نگارگری و کتاب‌آرایی در قلمرو سرزمین‌های اسلامی، از آن میان در گسترۀ فرهنگی ایران‌ زمین از این روند تاثیر به‌سزایی یافت. از سدۀ هفتم قمری (14 م) و به ویژه در اواخر عصر ایلخانان، بین نگارگری و کتاب‌آرایی با حوزه‌های گوناگون علمی به ‌ویژه تاریخ‌نگاری و ادبیات پیوند برقرار شد و در عصر تیموریان و صفویان به اوج رسید. برچیده‌ شدن خلافت عباسی و موانع فرهنگی و سیاسی ناشی از آن، در آفرینش‌های هنری و پیوند هنر با تاریخ ‌نگاری و ادبیات در مکتب نگارگری تبریز و دیگر مکاتب هنری ایرانی در این دوره تاثیر به سزایی داشته است. مولفه‌هایی مانند حکمرانی ایرانی، اندیشۀ ایرانشهری، فرۀ ایزدی، اساطیر ایرانی، تاریخ و میراث روایی ایرانیان، و تاریخ ‌نگاری جهانی زمینه‌ساز مینیاتورها در متون گوناگون تاریخ‌ نگاری، ادبی و علوم طبیعی شد. در این پژوهش بر پایۀ تبیین تاریخی و روش میان‌رشته‌ای بین تاریخ فرهنگی، تاریخ هنر و تاریخ‌ نگاری، علت‌های موثر در کاربرد نگارگری در تاریخ‌ نگاری و ادبیات عصر ایلخانی بررسی می‌شود.

The Role of the Silk Road in the Connection between Persian Historiography and Painting in the Ilkhanate Era

Iran and China have had strong cultural and artistic interactions for thousands of years. These relations expanded after the Seljuks period and increasingly continued during the Mongol-Ilkhanate era. Roads came under a unified rule, and steppe nomads were influenced by cultures and civilizations in China, Central Asia, Iran, and the Caucasus. This process had a great impact on various arts, painting, and book decoration in the territory of Islamic lands, especially in “Iranzamin (Persia).” From the 14th century in the late Ilkhanate era, painting and book decoration with various scientific fields were used, especially in Persian historiography and literature also reached their peak in the Timurid and Safavid ages. The decline of the Abbasid Caliphate and dismantling the cultural and political barriers had a great impact on artistic creations and the interactions between art, Persian historiography, and literature in the establishment of the Tabriz School of Miniature Painting. Some Iranian components were influential in the creation of this style: Iranshahr’s political thought, The Myth of Farrah-i Izadi, Persian mythology, history and narrative heritage of ancient Iran, etc. Those components were used in miniatures of books on historiography, literature, and the natural sciences. This research examines the adequate reasons for the usage of painting in the historiography and literature of the Ilkhanate era by the method of explanation in history and interdisciplinary research in cultural history, art history, and historiography.