جماعت های پاگان و تعامل آنان با مسیحیان در بین‌النهرین در آستانۀ فتوح اسلامی

بین النهرین از دیرباز محل تلاقی تمدن ها و بستر مناسبی برای زایش اندیشه های مختلف بوده است. این سرزمین، به دلیل موقعیت جغرافیایی آن، در تاریخ ایران نیز اهمیت زیادی دارد. در پایان دورۀ ساسانی، جماعت‌های مذهبی مختلفی در بین النهرین سکونت داشتند که گروهی از آنها پاگان بودند. در این پژوهش، منظور از پاگان ها افرادی هستند که خدایانی غیر از خدای واحد را می پرستیدند و طبیعت کانون توجه آنها بود. چون فتوحات اسلامی صبغۀ مذهبی داشت و بین النهرین یکی از سرزمین هایی بود که مورد توجه فاتحان مسلمان قرار گرفت، آشنایی با پیروان ادیانِ حاضر در بین النهرین در این بازۀ زمانی ضروری است. به علاوه، چون در آن زمان مسیحیان حضور پررنگی در بین النهرین داشتند، نحوۀ تعامل جماعت پاگان با مسیحیان در آستانۀ فتوح اسلامی به شناخت وقایع کمک می کند. هدف از این پژوهش، شناخت جماعت پاگان و نحوۀ تعامل آنها با مسیحیان است. این پژوهش با رویکردی توصیفی تحلیلی و با بهره گیری از منابع تاریخی و همچنین شواهد باستان شناختی به این پرسش پاسخ می دهد که ممیزات پاگان های ساکن در بین النهرین در آستانۀ فتوح اسلامی چه بود و آنها چه تاثیری بر مسیحیانِ همجوار خود گذاشتند؟ یافته ها حاکی از آن است که حران، ادسا و حیره مراکز آیینی پاگان ها در بین النهرین بود. همچنین جادوگری، سرنوشت باوری بر پایۀ ستاره شناسی و قربانی کردن از شاخصه های پاگانیسم در این سرزمین بود. پاگان ها بر مسیحیت تاثیرگذار بودند. در مقابل، راهبان مسیحی نیز می کوشیدند پاگان ها را به مسیحیت متمایل کنند.

Mesopotamian Pagan Communities and their interaction with the Christians on the verge of Islamic conquest

Since the distant past, Mesopotamia, as a crossroad of civilizations, has provided ample ground for the emergence of various belief systems. Due to geographical location, Mesopotamia also had an important role in Iranian history. At the end of the Sassanid period, among diverse religious groups residing in Mesopotamia, some were known as pagans. In this study, the term pagan refers to the people who worshiped deities rather than the one god and the Nature was the center of their attention. Since the Islamic Conquests, including in Mesopotamia, had underlying religious implications, it is necessary to know the interactions among the adherents of various religions in Mesopotamia during this period. Moreover, because of the distinct presence of Christianity in Mesopotamia at that time, the manner of interaction between the Pagans and the Christians on the verge of Islamic conquest is important in understanding the current of events. This study aims to define the Mesopotamian pagans and the way in which they interacted with Christian communities. Based on a descriptiveanalytical approach and using historical sources and archaeological evidence, this article seeks to determine the characteristics of Mesopotamian pagan communities and their influence on the neighboring Christians by the time of Islamic conquest. The results show that the cities of Harran, Edessa, and Hirah were the pagan religious centers of the pagans in Mesopotamia. Furthermore, witchcraft, astral fatalism, and sacrifice were prominent characteristics of Mesopotamian paganism. This religion was able to influence Christianity. In contrast, Christian monks tried to convert pagans to Christianity.