نهاد تظلمات در ایران عصر صفوی؛ از «دیوان عدل» تا «دیوان عدالت‌بنیان»

رسیدگی به تظلم خواهی ها به منظور برقراری عدالت در جامعه همواره یکی از مهم ترین وظایف حکومت ها در بسیاری از نقاط جهان و از جمله ایران بوده و هست. حکومت صفوی که سعی داشت برای قدرتمند شدن خود از همۀ ابزارهای ممکن استفاده کند، تصدی رسیدگی به تظلم خواهی ها را نیز بر عهده گرفت. این تحقیق قصد دارد با رویکردی توصیفی تحلیلی، مبتنی بر روش تاریخی و با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای و اسنادی، به این پرسش پاسخ دهد که روند رسیدگی به تظلم خواهی ها در ایران عصر صفوی چگونه بود و نهاد عدل در طول حیات این حکومت چه تحولاتی را از سر گذراند؟ پاسخ به این پرسش ارتباط مستقیمی با استقرار و تثبیت تدریجی این حکومت دارد. به‌ نظر می رسد رسیدگی به تظلم خواهی ها در ابتدای عصر صفوی به دلیل بی ثباتی ساختار حکومت اندک، پراکنده و کمتر ساخت مند بود. در دورۀ شاه عباس یکم این نهاد راه تثبیت را در پیش گرفت و در دورۀ جانشینان او به نوعی تثبیت گردید و در قالب «دیوان عدالت بنیان» متبلور شد.

Institution of Tazallomat in Safavid Iran; From the Divan-e Adl to the Divan-e Edalatbonyan

Addressing grievances in order to establish justice in society was one of the most important tasks of governments in many parts of the world, including Iran. Since the government was in charge of dealing with grievances and the most important feature of Safavid Iran was the strengthening of the government by all possible means, this study intends to take a descriptiveanalytical approach based on historical methods and use of resources Libraries and documents, to answer the question, what was the process of dealing with grievances in Safavid Iran and what changes took place during the life of this government? The answer to this question is directly related to the establishment and gradual consolidation of this government. It seems that the treatment of grievances in the Safavid era was initially small, fragmented and less structured due to the general instability of the government structure. In the period of Shah Abbas I, this institution took the path of consolidation and in the period of his successors, it was stabilized in a way and crystallized in the form of & Divane Edalatbonyan&.