بررسی تحلیلی عوامل موثر بر مناسبات سیاسی سلجوقیان عراق و اتابکان آذربایجان (541–590ق/ 1146–1194م)

در بین دودمان های اتابکی عصر سلجوقی، اتابکان ایلدگزی آذربایجان و اران (541-622ق/ 1146-1225م) به دلیل نقش آفرینی در تحولات سیاسی واپسین دهه های حیات سلجوقیان عراق از جایگاه ویژه ای برخوردار بودند. این خاندان از سال 541 تا 556ق/ 1146 تا1160م در مقام حاکمان دست نشانده‌ سلجوقیان عراق مناسبات محدودی با این حکومت برقرار کردند. اما در سال 556ق/ 1160م موفق شدند شاهزاده‌ تحت سرپرستی خویش را به مقام سلطنت برسانند. در این دوره که تا فروپاشی حکومت سلجوقیان عراق در سال 590ق/ 1194م تداوم داشت، ایلدگزیان به عنوان «اتابکان سلطان» در متن قدرت قرار گرفتند و بنابراین بر اهمیت و میزان مناسبات آنها با حکومت مرکزی افزوده شد. پژوهش پیش رو می کوشد ضمن شناسایی عوامل موثر بر شکل گیری مناسبات سلجوقیان عراق و اتابکان آذربایجان، شیوه‌ اثرگذاری این عوامل را بر روابط طرفین به روش تاریخی تحلیل کند. یافته ها نشان می دهد عواملی همچون پاسداری اتابکان آذربایجان از کیان سلطنت سلجوقی، خلافت عباسی، راهبرد مداخله جویانه و توسعه طلبانه‌ خوارزمشاهیان، یورش های گرجیان به منطقه‌ اران و آذربایجان، و فزون خواهی اتابکان آذربایجان و تلاش آنها برای قبضه‌ سلطنت سلجوقی تاثیر بسزایی بر شکل گیری و جهت دهی مناسبات آنها داشت. این عوامل متناسب با ماهیت خویش و فضای کلی حاکم بر روابط ایلدگزیان و سلجوقیان عراق، در دو دوره‌ مناسبات آنها، موجب شد روابط آنان از همگرایی به واگرایی تغییر کند.

The Analytic Study Effective Factors on the Political and Military Relationship of Iraqi Seljuk and Eldiguzids (541-590 A.H/1146-1194 A.G).

Eldiguzids (541622 A.H /11461225 A.G) was one of the local Atabegs governments in Seljuk period which played an important role in political changes of Iraqi Seljuk in its late decades. This local government was an obedient of Iraqi Seljuk had some narrow relationship with Iraqi Seljuk (541556 A.H /11461160 A.G). This government managed to give sultanate to the prince who was under its supervision in 556 A.H/ 1160 A.G. This period continued until collapse of Iraqi Seljuk in 590 A.H/ 1194 while Eldiguzids governed as Atabegs Sultan and their relationship with central government became more important and gradually increased. The present study with its historical method tends to identify the effective factors behind such a relationship. The findings show that the factors such as protection of Eldiguzids from Seljuk, Abbasids Caliphate, the interventionist and expansionist strategy of Khwarazmian, invasions Georgian to Aran and Azerbaijan and the increasing greeds of Eldiguzids and their attempts to seize the Seljuk monarchy led to the formation of relations between Iraqi Seljuk and Eldiguzids. These factors, in accordance with their nature and the general atmosphere of the relationship between Iraqi Seljuk and Eldiguzids in two periods have caused changes in these relations from the stage of friendship to enmity.