تاملی بر مشروطه‌خواهی وثوق‌الدوله: گذر از حکومت انفعالی به حکومت فعال در ایران دوره‌ مشروطه

وثوق الدوله در شمار مشروطه خواهان و از جمله چهره هایی بود که در گیرودار عدم تحقق مشروطه، برقراری حکومتی فعال و مقتدر را در سامان بخشیدن به وضعیت پرآشوب ایران آن روزگار موثر می دانست. به زعم بسیاری تمایل وی به روس و انگلیس و نقش او در انعقاد قرارداد 1919م از جمله نقاط سیاهی است که چهره‌ مشروطه خواه او را زایل می کند و از او چهره ای خیانتکار برمی سازد. او با نگاهی آسیب شناسانه به نقد حکومت انفعالی و تاثیر آن بر ناکامی اجرای مشروطیت می پردازد و پیشنهادهای اصلاحی خود را درباره‌ روش و عملکرد مشروطه خواهان برای برقراری دولتی مقتدر و قوی، یا به تعبیر خودش حکومت فعال، بیان می کند. در این مقاله با روش تحلیل تاریخی و مطالعه‌ سندی سعی می شود با توجه به بنیادهای فکری و اصلاح گرانه‌ وثوق الدوله، بر چگونگی عملکرد او در جهت تحقق مشروطه و برقراری حکومتی فعال تامل شود. براساس یافته های تحقیق، وثوق الدوله با نظر به پیامدهای پرآشوب دوران ابتدایی مشروطه، بر رفع دخالت نیروهای مختلف مردمی و حزبی در کار مشروطه خواهان و گسترش دایره‌ اختیارات حکومت مشروطه تاکید می کند. او فارغ از الگوهای پیشرفت اروپا به نوع بومی این تحول در ایران توجه دارد و البته در جهت اعاده‌ قدرت حکومت مرکزی و حل مسائل داخلی، تکیه ایران به یکی از قدرت های پیشرفته‌ خارجی را مجاز قلمداد می کند.

A Reflection on Vosough od-Dowleh’s Pro-constitutionalism: A Passive-to-Active Government Transition in Peri-constitutional Iran

Vosough odDowleh was a proconstitutionalist and one of the figures who, perplexed by Constitutionalism’s failure, considered it effective to establish an active/powerful government in order to deal with Iran’s chaotic situation at that time. Many find his tendency towards relationships with Russia and Britain, as well as his conclusion of the 1919 Agreement as black marks that hide his constitutionalist deeds and defame him as a traitor. This study aims to investigate .He views on and actions for the establishment of Constitutionalism and an active government based on his record. He is one of the figures who made corrective suggestions for the constitutionalists’ modus operandi for the establishment of a powerful government or, in his own words, an active government. Conducted as secondary historical research, the present study looked at the reformist ideas of him to analyze his work towards enabling a constitutional system and an active government. The study found that Vossug edDowleh, seeing the chaotic and intertwined consequences of early Iranian constitutionalism, worked to realize the movement’s goals by not only stopping the interference of the public and political parties in the affairs of the constitutionalists, but also by seeking to expand the scope of the constitutional government’s authority. He also sought to bring about a localized brand of constitutionalist change in Iran that did not necessarily follow European ways of progress. Finally, he found it acceptable for Iran to rely on a developed foreign power to restore the authority of the central government and resolve domestic issues.