واکاوی جایگاه تجاری سبزوار در اواخر عصر قاجار(1299-1344ق)

منطقه سبزوار که در گذشته به بیهق معروف بود، همواره به عنوان مکانی پراهمیت در کناره شاهراه تجاری فرهنگی خراسان مطرح بوده است. تردد از سبزوار افزون بر مقاصد زیارتی و اداری، هدف تجاری هم داشت، چنانکه سبزوار در اواخر دوره قاجار به شهری محوری در زمینه دادوستد داخلی و خارجی تبدیل شد. این پژوهش درصدد است با به کار بردن روش تحقیق تاریخی مبتنی بر ترتیب زمانی رویدادها و بهره گیری از تحلیل علی و معلولی و روش کتابخانه ای و اسنادی در گردآوری داده ها به این پرسشها پاسخ دهد که در اواخر عصر قاجار چه دگرگونی هایی در وضع تجاری سبزوار روی داد؟ و چه عواملی در وقوع این دگرگونی ها موثر بودند؟ یافته های این پژوهش نشان می دهند در نیمه اول قاجاریه حکومت به مسئله امنیت و بازسازی زیرساخت های ارتباطی که از مقدمات ضروری تجارت هستند توجهی نداشت. در این زمان شبیخون ترکمن ها و خرابکاری های کارگزاران حکومتی از موانع اصلی توسعه تجارت در سبزوار بودند. چند سال بعد از جلوس ناصرالدین شاه حکومت مرکزی تا حدودی تدابیر آبادگرانه را سرلوحه کار خود قرار داد و روس ها بعد از انعقاد قرارداد آخال با سرکوب ترکمن ها در آسیای میانه امنیت را به وجود آوردند. این شرایط و اراده روس ها برای بهره برداری تجاری از مناطق شمالی ایران، زمینه رشد تجارت داخلی و خارجی را در سبزوار فراهم کرد، به طوری که هم تولیدات خام بومی و هم تجارت منطقه ای و خارجی افزایش یافت. در این دوره سبزوار رونق تجارت خود را بیشتر از آنکه مدیون حکومت قاجار باشد مدیون اقدامات روسیه در تامین امنیت و توسعه تجارت خود در صفحات شمالی ایران بود.

Analysis in transformation of Sabzevar’s commercial position in the late Qajar era

Sabzevar region has always been a significant place along commercial and cultural highway of Khorasan. Traveling in Sabzevar, in addition to pilgrimage and office purposes, also had a commercial purpose, so that Sabzevar became a major city in the area of domestic and foreign trade in the late Qajar period. The present study seeks to answer the question by using the method of historical research based on the timing of events and the use of causal analysis Why in the late Qajar era, Sabzevar is commercially important? The findings of this research show that the central government’s measures and its power have affected the commercial standing of Sabzevar as a nonselfgoverning city. In the first half of Qajar, the government’s look was obedient, so it did not pay close attention to the issue of security and reconstruction of communication infrastructure, which was a necessary precondition for commerce, at the time, the Turkmen’s assassination and sabotage of government agents were major barriers to trade in Sabzevar. A few years after NasseralDin Shah’s presidency, the central government was somewhat more ambitious and the Russians created security by cracking the Turkmens in Central Asia. The conditions and will of the Russians for the commercial exploitation of the northern regions of Iran provided Preliminaries for the growth of domestic and foreign trade in Sabzevar.