الگویی برای بررسی مفاهیم کلیدی سیاسی‌ اجتماعی در تاریخ ایران معاصر؛ مسئله روش

انبوه و شتاب رخدادهای صد سال اخیر ایران، زمانِ ایرانی را دچار فشردگی و مفاهیمِ زبان فارسی را دچار آشوب کرده است. این آشوب معنایی در میدان واژگانیِ یک مفهوم و رقابت واژه‌های هم‌خانواده به‌خوبی نمایان می‌شود. «رنجبر»، «مستضعف»، «زحمتکش»، «تهی‌دست» و «قشر آسیب‌پذیر» را می‌توان متعلق به میدان واژگانی «فرودستان» دانست و این پرسش‌ها را مطرح ساخت که دلایل پدیدآیی هر کدام از آنها چه بوده است و چه طور در دوره‌ای خاص به واژگانی کلیدی در رویدادها و دوره‌های تاریخ معاصر بدل شده‌اند؟ روابط قدرت و ایدئولوژی پنهان در پسِ گفتمان‌های مولّد و مبلّغ این واژه‌ها کدام اند؟ چه بینامتنیتی در این میان وجود دارد؟ هر واژه چه طور هژمون شده است؛ چه مدلول‌هایی داشته و در طول زمان چه چرخش‌های معنایی ای را از سر گذرانده و این چرخش‌ها و اوج و افول‌ها در چه شرایطی ممکن شده است؟ در این موضوع مطالعاتی، که هم سویه‌های تاریخی دارد و هم زبانی، پیش از همه، روش و الگوی پژوهش است که خود بدل به مسئله می‌شود تا از خود بپرسیم کدام رویکردهای تاریخی و زبانی می‌توانند به پژوهشگر در یافتن پاسخی دقیق‌تر به این پرسش‌ها یاری رسانند؟ از این رو، پیشنهاد پژوهش نظری حاضر ساخت الگویی ترکیبی از رشته‌های زبان‌شناسی و تاریخ است که در آن تحلیل انتقادی گفتمان فرکلاف در مرکز قرار می‌گیرد و تلاش می‌شود با کمک ‌گرفتن از دو رویکرد دیگر از حوزه‌های تاریخ و معناشناسی، یعنی تاریخ مفهوم‌های رینهارت کوزلک و میدان واژگانی یوست تریر، یک الگوی نظری فراهم شود که هم به کارِ مورخانی بیاید که دغدغه‌های زبانی دارند و هم یاریگرِ زبان‌شناسانی باشد که تاریخی فکر می‌کنند

A Model for Studying Socio-political Key Concepts in the History of Contemporary Iran

The Iranian time and the Persian language concepts have been condensed and accumulated by the plurality and accelerated events of the last century. The semantic chaos is manifested in a lexical field of a concept and competition of the synonymous words. “Ranjbar”, “Mostaz’af”, “Zahmatkesh”, “Tohidast”, and “Gheshre Asibpazir” can be considered as belonging to the lexical field of “Forudastan” (the subalterns) and questions can be raised of what are the reasons for their emergence and how they have become keywords in the events and periods of contemporary history in a particular stage; what are the relations of power and ideology hidden behind the productive and preaching discourses of these words; what kind of intertextuality is there; how each word has become hegemonic; what meanings they have and what semantic fields they have gone through over time, and under what conditions these fluctuations and peaks and declines have been possible. In this study, which has both historical and linguistic aspects, first of all, the research method and model, itself, becomes a problem that make us to ask which historical and linguistic approaches can help the researcher to find more accurate answers to these questions. As such, the present theoretical research proposes a combined model of linguistics and history in which Fairclough’s critical discourse analysis is centralized and two other approaches from the fields of history and semantics, namely conceptual history by Reinhart Koselleck and lexical field by Jost Trier, are applied to provide an analytical model that works for both historians with linguistic concerns and for linguists who think historically. [1]. Ph. D Candidate of Linguistics, Shahid Beheshti University, Email: s.hassandokht@gmail.com [2]. Associate Professor of English Litrature, Shahid Beheshti University, Email: amiran35@hotmail.com [3]. Associate Professor of Linguistics, Shahid Beheshti University, Email: n.davari@yahoo.com