بررسی جنگ غجدوان و علل شکست سپاه صفوی

جنگ غجدوان در ماوراءالنهر، در سوم رمضان سال 918 ق (1512م)، یکی از رویدادهای مهم نظامی در دورۀ شاه اسماعیل یکم (930907 ق / 15231501 )به شمار م یرود. بررسی این رویداد، از آن روی حائز اهمیت است که سپاه قزلباش که در مرحلۀ استقرار امپراتوری صفوی بسیار قدرتمند و شکست ناپذیر ظاهر شده بود شکست فاحشی خورده بود و در نتیجه فرمانده آن میرنجم ثانی، وکیل شاه اسماعیل و بسیاری از امیران برجسته و سربازان قزلباش کشته شدند. اما چنین رویداد بزرگی چنان‌که باید از جنبه های مختلف علتیابی نشده است تا علل شکست و پیامدهای آن آشکار گردد. بنا بر آنچه گفته شد، این پرسش در اینجا مطرح است که چه عواملی سبب جنگ غجدوان شدند و مهمتر اینکه علل شکست سپاه قدرتمند صفوی در این جنگ چه بود و چه پیامدهایی داشته است؟ برای بررسی پرسش هایی از این دست، این مقاله می‏کوشد ضمن نگاهی به اوضاع بحرانی منطقۀ ماوراءالنهر از سال 916 ق (1510م) نقش و عملکرد میرنجم را به عنوان فرمانده سپاه و نیز تاکتیک ها و استراتژی وی را در مراحل گوناگون عملیات نظامی مورد بررسی و تجزیه تحلیل قرار دهد. این بررسی ها نشان می دهند که در مجموع راهبرد نظامی نادرست میرنجم و عدم توجه وی به مشاورت مشاوران آگاه از یک سو و از سوی دیگر، اتحاد امیران ازبک و بهره گیری آنان از اختلافات میان امیران قزلباش، از جملۀ مهمترین علل شکست سپاه صفوی به شمار می رفتند.