تداوم و افول سنت های پیش از اسلام و زرتشتی‌گری در فارس در سده‌های میانه‌ی اسلامی بر مبنای شواهد تاریخی

با ورود اسلام فصل جدیدی در تاریخ دینی و اجتماعی فارس، خاستگاه خاندانی و دینی ساسانیان، آغاز شد. با این حال متون تاریخی و جغرافیایی سده‌ی 4 ق. دربردارنده‌ی اطلاعاتی هستند که نشان می‌دهند با گذشت بیش از سه سده از غلبه‌ی مسلمانان، سنت‌های پیش از اسلام و زرتشتی‌گری بیش از هر ناحیه‌ی دیگری در این خطّه زنده بودند. از سده‌ی 5 ق. به بعد اما فارس نقریبا به یکباره اهمیت خود را به عنوان بزرگ‌ترین پایگاه زرتشتی‌گری از دست داده و بر خلاف انبوه اشارت در منابع پیش گفته تقریبا هیچ اشاره ای به زرتشتیان، جایگاه و پایگاه هایشان در فارس در متون سده های بعد نمی یابیم. از سوی دیگر از سده پنجم به بعد فارس جایگاه خود را نیز به منزله‌ی پایگاه های گردآوری و نسخه برداری متون دینی زرتشتی به یزد و کرمان به می دهد. پژوهش حاضر با ارائه شواهد تاریخی برگرفته از منابع پیش گفته، نخست درکی از تداوم سنت‌های پیش از اسلام و زرتشتی‌گری در فارس تا این زمان به دست می دهد. سپس در پی پاسخ به پرسش اصلی پژوهش، دلیل سکوت منابع تاریخی و جغرافیایی سده‌های پنجم به بعد درباره‌ی حضور زرتشتیان در فارس، به بررسی دیگر شواهد تاریخی می پردازد. بررسی روایت های مذکور در متنی تاریخی به نام فردوس المرشدیه فی اسرار الصمدیه، دلالت بر تغییری در ساختار دینی و اجتماعی فارس از اواخر سده‌ی 4 و اوایل سده‌ی 5 ق. داشته و به نظر می رسد رشد جریان های ضد‌زرتشتی و گسترش طریقت هایی همچون کازرونیه یا مرشدیه به ویژه در غرب فارس از سده پنجم سرانجام منجر به غلبه نهایی اسلام و خروج اکثریت زرتشتیان از فارس و مهاجرت ایشان به کرمان و یزد و نهایتا هند شده باشد.