مبانی کلامی «شرح التعرف»: اشاعره و ماتریدیه

کتاب «شرح التعرف لمذهب التصوف»، اثر مستملی بخاری، ازجمله نخستین آثار صوفیانه فارسی است که صبغه کلامی، ابعاد عرفانی و صوفیانه آن را تحت‎الشعاع قرار داده است. علی‎رغم جایگاه بلند این اثر در میان متون طراز اول متصوفه، تاکنون درباره مبانی اعتقادی و جوانب کلامی آن پژوهش درخورِ اعتنایی به سامان نرسیده است. در این مقاله نشان داده‎ایم که وجهه نظر کلامی مولف و طرز استدلال و استنتاج وی در موارد متعدد ‎برخلاف آنچه در نگاه نخست به نظر می‎رسد با مبانی و معتقدات اشاعره قابل انطباق نیست و قراین و شواهد گونه‎گون متنی، تامل در جغرافیای تالیف کتاب و غلبه اعتقاد به مبانی و معتقدات کلامی ماتریدیه، در میان علمای ماوراءالنهر، موید آن است که مستملی در تالیف کتاب خویش، در عین استقلال رای، از دیدگاه کلامی ماتریدیه بیش از اشاعره متاثر بوده است.