جستاری در شناخت مآخذ کتاب «پند پیران»

پند پیران از متون عرفانی به‌جامانده از قرن پنجم هجری است که نویسنده آن ناشناخته است. این کتاب مجموعه‌ای از حکایات را با موضوعات مختلف در خود جای داده است. یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که در حکایات این کتاب جلوه‌گری می‌کند، تصوف و عرفان است. منبع حکایات این کتاب که درباره صوفیان مشهور قرن سوم هجری و شیوه زندگی و کرامات ایشان است، ناشناخته مانده و بدان اشاره‌ای نشده است؛ بنابراین، در این گفتار برآنیم با کنکاش در منابع عربی و ایرانی سرچشمه‌های این حکایات را پیدا کنیم. براساس یافته‌های پژوهش، حکایات این کتاب در منابع عربی و برخی منابع ایرانی کهن که پیش از پند پیران یا هم‌عصر آن بوده‌، نقل شده‌اند. این مساله نشان می‌دهد که نویسنده پند پیران همه حکایات را با ذوق و قریحه خویش به‌نگارش در نیاورده، بلکه از منابع پیشین نیز استفاده کرده است. همچنین این حکایات در منابع پس از پند پیران با تغییر و تفاوت نقل شده‌اند که نشان می‌دهد این روندی عمومی است که در گذشته دور در ادبیات وجود داشته و مختص به دوره خاصی نیست. همچنین ردپای حکایات پند پیران به‌عنوان یکی از متون کهن را می‌توان در منابع بعدی ایرانی نیز یافت.