تاملی بر «صراط مستقیم» از منظر ابن‏عربی و برخی از شارحان نظریه‏های عرفانی او

صراط مستقیم یکی از موضوعات چالش‎برانگیزی است که پیوسته در حوزه‌های مختلف، مورد توجه محققان، صاحب‌نظران و مفسران بوده است. در این میان، محیی‌الدین عربی و عارفان پس از او عنایت ویژه‌ای به این موضوع، نشان داده‎اند. هدف این مقاله، تحلیل دیدگاه‌ عرفانی ابن‏عربی و برخی از شارحان نظریه‏های عرفانی او درباره صراط مستقیم است که با توجه به رویکرد عرفانی به آیه 56 سوره هود مطرح شده است. این تحقیق به صورت توصیفی- تحلیلی انجام گرفته است. محورهای مورد بحث در آن، انقطاع عذاب از جهنمیان بدون خروج از جهنم و نیز تقسیم صراط مستقیم به سلوکی و وجودی، و تفاوت قایل شدن میان الصراط المستقیم (صراط الله) و صراط مستقیم (صراط‌های رب‌ها) است. یافته‌های این جستار، گویای این است که براساس نظر عارفان صراط‌ مستقیم وجودی که در قوس نزولی خلقت قرار دارد، بدون هیچ‌گونه تمایز و تفاوتی مربوط به همه موجودات است، در حالی‏که صراط‌ مستقیم سلوکی به قوس صعودی خلقت مربوط می‌شود و تنها به انسان‌ها اختصاص دارد. درواقع، نه‏تنها وجه تمایز انسان‌ها از سایر موجودات است، بلکه تعیین کننده مقام و مرتبه هر انسانی در راه رسیدن به کمال انسانی است. همچنین، به‏دلیل سابق بودن رحمت خدا بر غضب او سرانجام، عذاب از اهل نار برداشته خواهد شد، و با وجود بودن در جهنم، از آلام و عذاب آن، رهایی می‌یابند.