مایه های عرفانی در قصاید سعدی و مقایسه آن با مصیبت نامه عطار

یکی از عرصه‌های شعری که شیخ سعدی در آن همچون بوستان، اثری ادبی ـ تعلیمی خلق کرده، قصیده است. اگرچه قصاید سعدی چونان غزلیات او گسترده نیست و با ستایش شاهان زمانه آمیخته است، می‌توان روح تعالیم و آموزه‌های اخلاقی را در آن دید و با تامل در بیت‏ها، حتی به مفاهیمی عرفانی‏ دست یافت که اتفاقاً مورد ستایش و تاکید خود شاعر هم است. سعدی در ضمن مدح، گاه مستقیم و گاه غیرمستقیم، به مضامین و لوازم عرفان اشاره می‌کند و در بیشتر قصایدش، یک یا چند مفهوم عرفانی را بیان می‌دارد. او همانند شاعران عارف‌مَسلک، اصالت حقیقی را از آنِ معنی، و عزت را «در طریق حق بودن» می‌خواند. نیز، به مضامین و مفاهیمی توجه کرده است که در اثر عرفانی مصیبت‏نامه جز عوامل محوری طریقت محسوب می شوند، مانند: جهد و عنایت، اصالت معنا دربرابر صورت، لزوم دردمندی کل کاینات در طلب معشوق الهی، پایداری بر سختی‏های راه عشق در مقام صبر، بی‏قراری در فراق معشوق در مقام بی‏صبری، تقابل عقل و دل، و نیز توجه به بار معنایی واژه «جان» به‏عنوان کلمه ای کلیدی در آثار عرفانی. در این مقاله، سعی شده است که جنبه‌های عرفانی قصاید سعدی در نگاهی تطبیقی با مصیبت‌نامه، به‏عنوان اثری سترگ در ادبیات عرفانی، تبیین و بررسی شود.