جنبش‌های نوپدید معنوی: دین یا عرفان

جهت یافتن گویاترین تعبیر برای معنویت‌گرا‌یی‌های نوپدید، ابتدا باید معنای دین و عرفان را به درستی ملاحظه کنیم. به نظر می‌رسد «دین»، تجربه مواجهه با امر قدسی است و لزوم هماهنگی انسان با آن و این مواجهه و هماهنگی، در مجموعه منسجمی شامل ابعاد نظری، عملی و اجتماعی خود را آشکار می‌سازد. «عرفان» نیز یک رویکرد شهودی، باطن‌گرا و غالبا وحدت وجودی است که در بافت یک دین خاص قرار می‌گیرد و انسان‌های عارف را به عمق آموزه‌های رهایی بخش و تعالی آفرین آن دین رهنمون می‌سازد. با این تعاریف، جنبش‌های نوپدید معنوی، بیشتر به تعریف و خصوصیات «دین» نزدیک‌اند تا «عرفان». توضیح آن که درون‌مایه اصلی این جنبش‌ها، «معنویت» آن هم از نوع «معنویت نوین» است. «معنویت نوین»، اعتقاد و احساساتی عمیق نسبت به روح آدمی و ارزش‌های غیر مادی زندگی انسان است. این نوع معنویت، خود را از دین سنتی مستقل کرده است، بلکه حتی با آن به رقابت پرداخته است؛ در نتیجه، به دو وجه، می تواند «دین» خوانده شود، یکی با تسامح و مجاز (چرا که همچون دین سنتی، به ارضای نیازهای دینی انسان‌ها پرداخته است) و دیگری به جهت این که کمابیش بر اجزای ذاتی و عرضی مفهوم «دین» مشتمل است.