‏«خودگرایی» سرشتی و «دیگرگرایی» اخلاقی در اندیشۀ عرفانی ابن عربی

ابن‌عربی، از یک سو، دربارۀ «خودگرایی سرشتی» سخن می‌گوید و تاکید می‌ کند، سرشت انسان چنان است که گرایش حاکم بر اعمالش، کسب خیر فردی است، و آدمی خود می‌داند که ثمرۀ هر عملی، از لحاظ مادی یا معنوی، به خود او باز می‌گردد؛ اما شیخ اکبر از سوی دیگر، بر «دیگرگرایی اخلاقی» با محوریت شفقت و کاستن از درد و رنج‌های همۀ انسان‌ها تاکید می‌کند. مسئله مقالۀ حاضر این است که چگونه سازگاری‌ میان خودگرایی سرشتی و دیگرگرایی اخلاقی امکان‌پذیر است؟ به‌منظور پاسخ به این پرسش با روش توصیفی-تحلیلی، ابتدا خودگرایی سرشتی بر اساس مبانی عرفانی ابن‌عربی دربارۀ مظهریت خاص اسمایی انسان‌ها و استعدادهای اعیان ثابته‌شان و فردانیت‌ آنها از حیث سلوک معنوی و نیز غایت شخصی‌شان تبیین می‌شود؛ آنگاه با تکیه بر دیدگاه ابن‌عربی دربارۀ خلقت انسان‌ها به صورت الهی و یگانگی بنیادین‌شان، دیگرگرایی اخلاقی بر مبنای حرمت ذاتی انسان‌ها و بازگشت خیر هر عمل خیرخواهانه به خود فرد، البته با وسعت دادن معنای «خود» به‌ «خود کلی»، توجیه می‌شود و در نهایت، با تاکید بر توقف خیر و سعادت فردی بر خیر و سعادت جمعی، سازگاری مذکور نشان داده می‌شود.

“natural egoism” and “moral altruism” in the mystical thought of ibn arabi

on the one hand, ibn-arabi speaks of natural egoism in a sense that the nature of man is such that the dominant tendency of his actions is the acquisition of his good, and the result of each action, materially or spiritually, returns to himself, but on the other hand, he emphasizes moral altruism; focused on compassion and reducing the pain and suffering of all human beings. therefore, the problem of the present article is how the compatibility between natural egoism and moral altruism is possible. in order to approach this problem with a descriptive-analytical method, first, natural egoism is explained based on the mystical foundations of ibn-arabi about the special manifestation of human beings for divine names, and their capacities of fixed entities and their individuality in terms of their spiritual conduct, and personal goal. then, focused on his view about the creation of human beings in the divine form and their fundamental unity, moral altruism based on the inherent sanctity of human beings and the return of the good of every benevolent act to the individual- of course, with the breadth of its meaning to the general self - is justified, and finally, by emphasizing the dependency of individual good and happiness over collective good and happiness, the claimed compatibility is shown.