وجوه معنوی کسب و کار در سنّت ملامتیه

پژوهشگران معاصر به بنیادهای فکری جریانات معنوی اسلام در موضوعاتِ مرتبط با حیات مادی و شیوه‌های زندگی دنیایی کمتر توجه کرده‌اند. کسب و کار، از جملۀ این مقولات است که در دوران معاصر اهمیت ویژه‌ای یافته و از قضا، در معنویت اسلامی نیز به ابعاد اخلاقی و معنوی آن توجه شده‌است. ملامتیان خراسان که از اصیل‌ترین گروه‌های معنویت‌گرای ایرانی در دوران اسلامی‌اند، نگرشی ویژه به کسب و کار به‌مثابه امری معنوی داشته‌اند. توجه به مبانی فکری و شیوۀ عملی برجسته‌ترین نمایندگان اهل ملامت (حمدون قصار، ابوالحفص حداد و عثمان حیری)، با روش تحلیل متنی، نشان می‌دهد که تاکید آنان بر ملامت نفس و در پی آن، پنهان داشتن سلوک و مبارزه با ریاکاری، سبب نقد آنان از کسانی شده که به بهانه زهد و توکل، بر ترک کسب و کار توصیه می‌کرده‌اند. اندک گزارش‌های موجود نشان می‌دهند که اهل ملامت هم در عرصۀ نظر و هم در عرصۀ عمل، کار را وسیله‌ای برای رشد باطن و مبارزه با نفس می‌دانسته‌اند. در نظر آنان، کار بهترین راه برای کسب روزی حلال است و با پرداختن به آن، علاوه بر خوارداشتن نفس، سالک از سقوط در دام ریاکاری رها می‌شود و اینکه، کار نه‌تنها با دو آموزۀ توکل و فقر منافات ندارد، بلکه، چون یکی از بهترین راه‌های اخفای سلوک است، پرداختن به آن ضروری است.

spiritual aspects of the work in, malāmatīs

contemporary researchers pay less attention to the intellectual principles of the spiritual movements of islam in matters related to the worldly life and lifestyles. “work” is one of these principles, which has gained special importance in the contemporary era and the islamic spirituality also paid attention to its ethical and spiritual dimensions. the malāmatīs of khorāsān, who were one of the most authentic iranian spiritualists in the islamic era, had a special attitude towards work as a spiritual matter.paying attention to the intellectual principles and the practical method of the most prominent representatives of malāmatīs (ḥamdūn ķaṣṣār, abū ḥafṣ ḥaddād and abū uthmān ḥīrī), with the method of textual analysis, shows that their focus on the self-blame (malāma) and at the consequence, hiding the conduct (solūk) and fighting against hypocrisy, made them to criticize those who have advised to leave the work and business under the pretext of asceticism and reliance (tawakkul).few reports show that the malāmatīs, both in the field of opinion and in the field of action, have considered the work as a means to promote the inner self (bāṭin) and fight against the ego (nafs). in their opinion, the work is the best way to earn lawful (ḥalāl) sustenance, and by working, the wayfarer (sālik), in addition to self-blame, will be freed from falling into the trap of hypocrisy, and it is not only compatible with the two doctrines of reliance (tawakkul) and poverty (faqr), but also is necessary to be considered, because it is the best way to hide one’s conduct (solūk).