منابعی کهن در شناخت اندیشه‌های فرقۀ اسحاقیه: پژوهشی دربارۀ اسحاق بن محمّد اَحْمَر نَخَعی و بازیابی قطعاتی برجای مانده از آثار وی

بی‌شک آثار فِرق‌نگاری اسلامی بی‌تاثیر از منازعات کلامی جدلی به‌ویژه دربارۀ گروه‌های منتسب به شیعیان نبوده است. بنابر یک نظر، اسحاقیه یکی از همین فرقه‌های غالی شیعی است که جهت‌گیری‌های کلامی در گزارش اندیشه‌های موسّس آن ابویعقوب اسحاق بن محمد بن ابان نخعی احمر بصری موثر بوده است، از این رو برخی تلاش‌هایی را برای تنزیه وی از این اتهامات مبذول داشته‌اند. امروزه به‌واسطۀ میراث نصیریان، برخی متون و نقل قول‌های منسوب به وی در اختیار است که در صورت درستی انتساب آن‌ها می‌توان به منابعی دست اول در شناخت اندیشه‌های وی دست یافت. اهمیت این نقل قول‌ها در آن است که اطلاعاتی بی‌واسطه دربارۀ اندیشه‌های اسحاق احمر و تعالیم اسحاقیه به دست می‌دهد. این نوشتار می‌کوشد تا ضمن بازیابی این قطعات باقی‌مانده از آثار متعدد اسحاق و تاریخ‌گذاری آن‌ها، متونی دست اول از میراث اسحاقیه برای شناخت اندیشه‌ها و تعالیم آن‌ها ارائه نماید.

ancient sources in understanding the thoughts of the ishaqiya sect: a research about ishāq b. muhammad ahmar al-nakha’ī and recovery of fragments of his works

undoubtedly, the works of islamic heresiography have not been unaffected by the theological disputes, especially about the groups attributed to shiites. according to one opinion, ishaqiyah is one of the the shiite extremist (ghulāt) sects whose theological orientations have been effective in reporting the thoughts of its founder, ishāq b. muhammad b. abān abu ya‘qūb al-nakha‘ī al-ahmar al-başrī, hence some efforts have been made to clear him of these accusations today, due to nasiryan’s legacy, some texts and quotations attributed to him are available, and if their attribution is correct, we can obtain first-hand sources for understanding his thoughts. the importance of these quotes is that it provides direct information about the thoughts of ishaq ahmar and the teachings of ishaqiyah. this article tries to present the first-hand texts of ishaqiyah’s legacy to know their thoughts and teachings while recovering these remaining pieces of ishaq’s numerous works and dating them.