نقش نهاد قدرت در پیشبرد گفتمان‌ «کثرت‌گرایی دینی» در تصوف ایرانی (با تاکید بر عصر مغول)

تاثیر ارادۀ نهاد قدرت بر شدت و ضعف گفتمان کثرت گرایی دینی در اندیشه های صوفیه مساله ای است که این مقاله می کوشد میزان و چگونگی آن را در سیر تاریخی تصوف ایرانی تا پایان قرن هفتم (با تاکید بر عصر مغول) نشان دهد. بررسی­ها نشان داد که ثبات و سلطۀ گفتمان انحصارگرایی دینی در مناسبات فرهنگی جامعۀ ایرانی تا قرن هفتم، برآیند پیوند متشرعه با نهادهای قدرت بوده و خلع ید متشرعه از قدرت سیاسی موجب به‌حاشیه‌رفتن گفتمان فقه و رشد جریان تصوف، و در نتیجه اعتلای گفتمان کثرت گرایی دینی در آراء صوفیان شده است. نمونۀ­ تاریخی صحت این مدعا حکومت (غیر دینی و سپس دینی) مغولان در ایران است که تا زمانی که مسلمان نگشته و متشرعان را در مناسبات قدرت سهیم ­نکرده بودند، کثرت گرایی دینی در متون صوفیه گفتمان غالب بوده است؛ اما با مسلمان‌شدن مغولان پیوند مجدد متشرعه با قدرت مانع بسط گفتمان کثرت گرایی دینی در آثار صوفیه می شود.

the role of the political power in the development of the discourse of religious pluralism in iranian sufism (with emphasis on the mongol era)

the influence of the political power factor on the strength and weakness of religious pluralism discourse in the thoughts of muslim sufis is a topic that this article examines its quantity and quality in the historical course of sufism until the end of the seventh century (with an emphasis on the mongol era). the studies showed that the stability and hegemony of religious exclusivism in iranian society until the 7th century was the result of the link between the religious legislators and political power; the removal of religious jurists (al-fuqahāʾ) from political power has caused the weakness of jurisprudence-oriented discourses and the growth of sufism, and as a result, the strengthening of the religious pluralism discourse in sufi opinions. an example of the validity of this claim is the (non-religious and then religious) rule of the mongols in iran, which is examined in this research.