بررسی مفهوم استغناء در منطق‌الطیر عطار و تاثیر آموزه‌های کلامی بر آن

در این مقاله ابتدا معانی مختلف استغناء در ادبیات صوفیه و سپس تعریف عطار، مبنی بر استغناءِ حق بررسی شده و ریشه‌های کلامی این مفهوم مورد بحث قرار گرفته که چگونه این مفهوم از آموزه‌های ابوالحسن اشعری برخاسته است و همان معنی نزد اشاعره از بی‌علتی حق و موقوف نبودن حق به علت و اغراض در اشعار عطار، در قالب مفهوم استغناء دیده می‌شود. سپس به ذکر نمونه‌های مشابه یا عینی این مفهوم در دیگر آثار عرفانی چون گلشن راز شبستری، پرداخته شده است. عطار برای اولین بار به صراحت چنین مفهومی را جزئی از مقامات هفت‌گانۀ سلوک قرار داده است، با این حال برخی، تعبیر نادرستی از استغناءِ مورد نظر عطار داشته‌اند و منظور از آن را استغناءِ سالک دانسته‌اند. برای درک استغناء، ابتدا مفاهیم زمینه‌ای چون مالک الملک بودن، مشیئتِ مطلقِ حق و بی‌علّتی در کنار حکمت آن واکاوی گردید. استغناءِ نزد عطار، استغناءِ حق است؛ چنان که او را وجودی بی‌نیاز به تصویر می‌کشد و این بی‌نیازی به نتایجی چون خوف از سرانجام خود و حیرت سالک از فعل الهی، کم رنگ شدن نقش ریاضات و عبادات می‌انجامد.

A Study of the Notion of istiqnā’in Farīd alDīn Aṭṭār’s MantiqutTayr and the Impact of Islamic Theological Thoughts (Kalām) on It

The present paper examines, first, the various meanings of the notion of istiqnā’ in Sufi tradition and subsequently, Farīd alDīn ʿAṭṭār’s (d. 618/1221) definition of God’s istiqnā’, as well as the theological roots of this notion and how it has been raised from Abū alḤasan alʿAshʿarī’s (d. 324/936) teachings. It then provides identical instances of the notion in some other mystical texts, such as Shabistarī’s (d. 740/1340) Gulshani Rāz (Garden of Mystery).For the first time, ʿAṭṭār designated the istiqnā’as one of the stages of his septet model in pursuing the mystical path. Nonetheless, his conception of istiqnā’ has been occasionally misinterpreted in some oeuvres, taken as the mystic’s istiqnā’ rather than God’s istiqnā’. In order to better understand this notion, one must initially develop precise perception of the underlying significations such as the King of Kingdom (mālik almulk), the absolute Will of the Real and causelessness accompanied with His Wisdom, as well as being cognizant of the consequences of God’s istiqnā’, including awe, bewilderment and fading the role of austerity and devoutness.