کارکرد دینی و سیاسی ایزدبانو اناهیتا در عصر ساسانی براساس نوشته های فارسی میانه

پژوهش‌های بسیاری دربارۀ ایزدبانو اناهیتا انجام شده که بیشتر آن‌ها بر اساس یافته‌های باستان‌شناختی است و کمتر پژوهشی به تجلّی این ایزدبانو در نوشته‌های فارسی میانه پرداخته است. هدف از این پژوهش، بررسی نقش و جایگاه اناهیتا در دین و شهریاری دورۀ ساسانی بر اساس نوشته‌های فارسی میانه است. در این پژوهش، با روش توصیفی ‌تحلیلی، شواهد موجود دربارۀ اناهیتا در آثار فارسی میانه بررسی شد. یافته‌ها نشان داد که اناهیتا، به‌عنوانِ تجسم آسمانی و زمینی آب در جهان‌بینی زردشتی از ایزدان برتر و بسیار مهم بوده و در نوشته‌های فارسی ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻫﻤﭽﻮن ﺑﻨﺪﻫﺶ و دﻳﻨﻜﺮد، اﻓﺰونﺑﺮ ﺗﻮﺻﻴﻒ زﻳﺒﺎﻳﻲ و ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪی او، بر ﻧﻘﺶ او در ﺷﻜﻞﮔﻴﺮی روﻳﺪادﻫﺎی ﻣﻬﻢ اﺳﺎﻃﻴﺮی ﻫﻤﭽﻮن زﻧﺪﮔﻲ زردشت و تولد ﻣﻨﺠﻲﻫﺎی ﺟﻬﺎن (اوﺷﻴﺪر، اوﺷﻴﺪرﻣﺎه و ﺳﻮﺷﻴﺎﻧﺲ) تاکید شده است. در کتیبه‌ها نیز نقش اناهیتا در امور سیاسی دورۀ ساسانی همچون گزینش کرتیر به‌عنوانِ نگهبان و موبد ستایشگاه‌های اناهیتا بارز است.

Religious and political function of the goddess Anahita in the Sassanid era Based on Middle Persian writings

Many researches have been done about Anahita, the ancient Iranian goddess, most of which are based on archeological findings, and less research has been done on the manifestation of this goddess in Middle Persian writings. The aim of this study is to focus on the roles of Anāhitā according to Middle Persian writings. In this research, by descriptiveanalytical method, the existing evidence about Anahita in Middle Persian works was examined. The findings showed that Anahita, as the celestial and terrestrial embodiment of water in the Zoroastrian worldview, was superior and very important to the gods. In addition to the description of her beauty and power, her role in the life of Zoroaster and the birth of three saviors (Ošidar, Ošidarmāh and Sōšyāns) is emphasized. The inscriptions also show the role of Anahita in the political affairs of the Sassanid period, such as the selection of Cartier as the guardian and priest of Anahita’s temples.