تحلیل خوانش تصویری مولوی و سهروردی از مفهوم اسارت پرندۀ روح (داستان‌های پرندگان در مثنوی و رساله‌های تمثیلی)

در عرفان و فلسفه گزارۀ هبوط روح همواره در تصویر پرنده نمود یافته است. مولانا و سهروردی از این تمثیل، بارها برای بیان مقاصد خویش بهره بردند. این جستار با بررسی داستانِ پرندگان در مثنوی و رساله های تمثیلی سهروردی چون عقل سرخ، صفیر سیمرغ، آواز پرجبرئیل، لغت موران و قصۀ غربت غربی نشان می‌دهد که دو عامل اسباب تمایز این تصاویر تمثیلی را رقم می زند؛ ابتدا حالات و موقعیت های گوناگون شناسا است؛ اینکه ادراک شناسا از یک پدیدار به واسطۀ شرایط خاصی که در آن قرار می‌گیرد، متفاوت خواهد بود؛ بنابراین، رمزهایی که در داستان های رمزی ممثل می شوند، به فراخور مراتب روحی فرد متنوع خواهند بود. دوم پدیده و تجلی آن در سطح آگاهی است؛ اینکه آگاهی سبب می‌شود پدیده در شکل خاصی نمود پیدا کند. به‌این‌ترتیب، یک گزارۀ واحد یا یک معنی ثابت و کهن همانند «اسارت روح» می‌تواند در ارتباط با سه عامل شناسا، پدیده و زبان در قالب تصاویر رمزی متنوع بروز یابد.

Analysis of Rumi and Suhrawardi’s pictorial reading of the concept of captivity of the bird of the soul (birds’ stories in Masnavi and allegorical treatises)

In mysticism and philosophy, the proposition of the descent of the soul has always been reflected in the image of the bird. Rumi and Suhrawardi used this allegory many times to express their intentions. By examining the story of birds in Masnavi and Suhrawardi’s allegorical treatises such as Red Wisdom, Safir Simorgh, Song of Gabriel, Moran’s Word and the Story of Western Exile, this article shows that two factors determine the difference between these allegorical images. First, various situations are identified; that the cognitive perception of a phenomenon will be different because of the particular conditions in which it is placed. Therefore, symbols and comparisons used in the symbolic stories might differ regarding the poet’s spiritual states. The second is the phenomenon and its manifestation at the level of consciousness; that consciousness causes the phenomenon to manifest in a certain form. In this way, a single proposition or a fixed and ancient meaning such as captivity of the soul can appear in connection with the three cognitive factors, phenomenon and language in the form of various cryptic images.