مقایسۀ تحلیلی ردیه های عالمان اخباری عصر صفوی با تکیه بر درایت ‌نثار محمد علم‌الهدی

محمد علم‎الهدی (1039-1115ه .ق)، فرزند ارشد ملامحسن فیض کاشانی، در رسالۀ درایت ‌نثار به نقد مجدانۀ صوفیه پرداخت. این رساله از جمله ردیه های عصر صفوی است که تاکنون به نثر ادیبانه و تصاویر شاعرانۀ آن توجه نشده است. دسته ای از عالمان و فقیهان شیعه در عصر مذکور، به قصد تثبیت تشیع و دفاع از شریعت محمدی به مخاصمۀ صوفی برخاستند. همگی ایشان از زبانی ساده و بی پیرایه بهره جستند؛ اما در این میان علم‎الهدی سه گونه نثر متفاوت را به کار گرفت. این نوشتار می کوشد ضمن بررسی ردیه های مشهور و تحلیل مقایسه‎ای موضوعات مشترک میان آن‌ها، ارزش های ادبی و سبک نثر رسالۀ درایت ‌نثار را معرفی کند و در نهایت، نشان دهد تمام ردیه‌های موردِواکاوی این پژوهش، با تکیه بر اخباری‌گری بسیار، بر تصوف تاخته اند و تنها اثری که افزون بر استناد فراوان به آیات و احادیث، به کاربست آرایه ها و زیورهای ادبی توجه کرده تا توجه مخاطبان را جلب کند، درایت‎نثار محمد علم‎الهدی است.

Analytical Comparison of the Denials of Akhbari Scholars of the Safavid eraRelying on the Derayat Nesar of Mohammad Alam olHoda

Mohammad Alam olHoda (10391115 AH), the eldest son of Mullah Mohsen Feyz Kashani, criticized Sufism in his treatise Derayat Nesar. This treatise is one of the denials of the Safavid era that its literary prose and poetic aspects have not been considered. A group of Shiite scholars and jurists in the mentioned era, in order to establish Shiism and defend the Islamic Shari’a, started a Sufi rivalry. All of them used simple and unpretentious language, but in the meantime, Alam alHuda used three different types of prose. This article tries to examine the famous denials and comparative analysis of common themes, to introduce the treatise on literature, its literary values ​​and prose style, and finally to show all the denials studied in this research. Relying on a lot of journalism, they have attacked Sufism, and the only work that, in addition to quoting many verses and hadiths, has paid attention to the use of literary arrays and ornaments to attract the audience’s attention, is the wisdom of Nisar Mohammad Alam alHuda.