مسئلۀ «امکان اخلاق» و وحدت‌گرایی عرفانی

مسئلۀ «امکان اخلاق» در قرائت وحدت گرایانه عرفانی یکی از چالش های پیش روی متفکران حوزۀ نسبت اخلاق و عرفان است. یکی از نظریه های مهم در این حوزه، «ناسازگاری اخلاق با وحدت‌گرایی عرفانی» است، بدین معنا که این نگرش عرفانی اخلاق را ناممکن و بی‌معنا می سازد. در این نوشتار با رویکردی توصیفی تحلیلی و با ابتنای بر نگرش منطقی، ضمن تقریر مدعای قائلان به این نظریه، پیش‌فرض‌های آن‌ها دربارۀ اخلاق و علت‌های ناسازگاری آن با وحدت گرایی عرفانی بررسی می شود. این پیش‌فرض‌ها را که درواقع، شرایط لازم کاربرد و اطلاق اخلاق اند، می توان تحت مقولات هستی‌شناختی، انسان شناختی و ارزش شناختی تحلیل کرد: از حیث هستی شناختی اخلاق مستلزم کثرت‌اندیشی و قول به اصالت و واقعیت تمایزات میان امور مختلف است؛ از حیث انسان‌شناختی اخلاق مستلزم اثبات هویت های فردی مستقل است و بر اساس آن غیریت میان «خود» و «دیگری» شکل می گیرد و این امر برای ایجاد رابطۀ اخلاقی ضروری است و از حیث ارزش شناختی از مقوّمات تفکر و زبان اخلاقی، اعتبار مقولات ارزشی و هنجاری متمایز مانند خیر و شر، خوب و بد یا درست و نادرست است. به ادعای صاحبان این نظریه از لوازم منطقی وحدت گرایی عرفانی، نفی واقعیت تمایزات میان موجودات، انکار غیریت میان خود و دیگری و بی‌معنایی خیر و شر است و این امور در تضاد با پیش‌فرض‌های مذکور است و درنتیجه، شرایط کاربرد اخلاق را از میان می برد.

The Issue of ’’Possibility of Morality and Mystical Monism

The issue of the possibility of morality in mystical monistic reading is one of the challenges facing thinkers in the field of ethics and mysticism. One of the important theories in this field is the incompatibility of morality with mystical monism, meaning that this mystical view makes morality impossible and meaningless. In this paper, with a descriptiveanalytical approach and based on a logical approach, meanwhile presenting a claim of the authors of this theory, their assumptions about ethics and the reasons for its incompatibility with mystical monism are discussed. These assumptions, which are in fact the required application conditions of morality, can be analyzed under ontological, anthropological, and axiological categories: ontologically, ethics requires pluralism and a commitment to authenticity and reality of the distinction between different things; from an anthropological point of view, ethics requires the assertion of independent individual identities, whereby the otherness between the self and the other is formed, which is essential for establishing a moral relation; in terms of axiological point of view, one of components of ethical thinking and language is the validity of distinct value and normative categories such as good and evil or good and bad or right and wrong. According to the authors of this theory, the denial of the reality of the distinctions between creatures, the denial of otherness between self and other, and the meaninglessness of good and evil are of the logical requirements of mystical monism, which contradict the above assumptions and thus destroy the application conditions of morality.