مطالعه تطبیقی تکرار و توالی هفت گناه کبیره اخلاقی در آثار سنایی با هفت دیو بزرگ در مزداپرستی

حکیم سنایی غزنوی (ف 536 ه‍.ق)، شاعر دوران‌ساز ادبیات عرفانی فارسی، در تدوین نظام اخلاقی عرفانی خود و در تبیین هفت گناه کبیرۀ اخلاقیِ «آز، شهوت، خشم، کِبر، رشک، بخل و کینه»، هم از میراث فرهنگ اسلامی و هم میراث مزداپرستی باستان بهره می‌گیرد. وی با رویکردی تحذیری و بنا بر ذهنیت قرآنی خود، از این هفت خوی بهیمی به‌عنوانِ «هفت درِ دوزخ» و بنا بر گرایش همدلانه به فرهنگ اساطیری ایران باستان، از این خوی‌ها به‌عنوانِ «دیو» یاد می‌کند. از فحوای کلام سنایی چنین برمی‌آید که ظاهراً نخستین‌بار زرتشت، پیامبر مزداپرستی، به این هفت خوی بهیمی اشاره کرده است و بعدها این هفت خوی به‌عنوانِ «هفت درِ دوزخ» به آثار عارفان مسلمان راه یافته است. نویسندگان در این نوشتار کوشیده‌اند که با یک نگاه تطبیقی به اشعار سنایی در حوزۀ گناهان کبیرۀ اخلاقی، این اشعار را تحلیل کنند و وجوه اشتراک این هفت گناه کبیرۀ اخلاقی را با ماهیت و کارکردِ دیوها در اوستا و  دیگر منابع مزدایی نشان دهند. افزون بر این نگارندگان با گزارش صُوَر تمثلی این هفت گناه کبیرۀ اخلاقی در حدیقه ‌الحقیقه و دیوان سنایی، خاستگاه اساطیری، روایی و بلاغی و حکمی آن‌ها را نشان داده‌اند. «تکرار و توالی این هفت خوی‌ بهیمی»، «دیو‌بودن این خوی‌ها‌»، «آفریدگان و همکارانِ‌ اهریمن ‌بودن این دیو‌ها»، «در تن لانه‌داشتنِ این دیوها» و «دوزخی‌بودن متصفان به این خوی‌ها» همسویی اندیشۀ سنایی را با برخی از باورهای مزدایی  نشان می‌دهد. افزون بر آن، فراتر از آموزه‌های قرآنی، تنفر سنایی از خرفستران و اعتقاد تلویحی به وجود استقلالی یا تلفیقی دیوان،‌ به‌جز ابلیس، جنیان و اهرمن، بر بنیاد نگاه همدلانه و آشکار به مزداپرستی نیز شایسته توجه است.

Repetition and Sequence of Seven Deadly Sins in the Sana’i’sWorks and Seven Great Devils in Zoroastrianism: a Comparative Study

Hakim Sana’i Ghaznavi (d. 536 AH), the epic poet of Persian mystical literature, in compiling his ethicalmystical system and in explaining the seven great sins of morality greed, lust, anger, arrogance, envy, Stinginess, vulgarity, and hatred enjoys Islamic culture and the legacy of and the ancient Zoroastrian. In his fearful approach to the Quranic thinking, he refers to these seven wild animal temperaments as the "Seven Gates of Hell" and in sympathetic tendency to ancient Iranian mythological culture as "demons". It is clear from the Sana’i’s word that Zoroastrianism, for the first time, was supposed to refer to these seven animal traits, and these seven traits reflects as "the Seven Gates of Hell" to the later works of Muslim mystics. In this paper, the authors have attempted to analyze Sana’i’s poems in the field of Deadly Sins with a comparative perspective and illustrate the commonalities of these seven moral sins with the nature and function of the demons in Avesta and other and other Zoroastrian sources. In addition, the authors have illustrated with a parable these Seven Deadly Sins of morality in alHaqiqah and Divan Sana’I and their mythological, rhetorical and rhetorical origins. "The principle of repetition and sequence of these seven wild animal nature", "the devil being of these traits", "the creatures and collaborators of these demons, who are created by the Devil", "being in the nest of human bodies of these demons", "hellish being of those who have these property," shows the alignment of Sana’i’s thought with some of the Zoroastrian beliefs.