دوگانۀ معنویت هیجانی غیرهیجانی، بر اساس مقایسۀ یوگای پتنجلی با عرفان اسلامی

در مقالۀ حاضر از طریق مطالعۀ موردی یوگا و مقایسۀ آن با معنویت اسلامی، به مستندسازی تقسیم «معنویت» به «هیجانی غیرهیجانی» پرداخته شده است. «معنویت» تحولی عمیق در وجود انسان است که وجهۀ فکری، احساسی و رفتاری انسان را به تعالی‌یافتن از زندگی خاکی و حیوانی منعطف می‌کند. سلوک‌های معنوی، آ‌ن‌چنان‌که در ادیان و فرهنگ‌های جهان دیده می‌شود، متنوع است و می‌توان این تنوع را بر محور یک تحلیل سه‌بخشی مقایسه کرد: غایت سلوک معنوی، مسیر سلوک معنوی و فنون تحول معنوی. در مقالۀ حاضر، یوگای پتنجلی بر اساس این شیوۀ تحلیل، با عرفان اسلامی مقایسه می‌شود و نشان می‌دهد که یوگا برحسبِ هر سه مولفۀ مزبور، نسبت به عرفان اسلامی آ‌ن‌چنان است که می‌توان آن را خالی از هیجانات عاطفی و درنتیجه، «معنویت غیرهیجانی» دانست. اگر غایت یوگا دستیابی به آگاهی برتر و حذف هرگونه تعلق و بیم و رنج است، عرفان اسلامی رو به‌سویِ تعلق عاشقانه به حق‌تعالی دارد و به استقبال رنج‌ها می‌رود. مسیر سلوک اسلامی و فنون تحول در عرفان اسلامی نیز به خلاف یوگا، سراسر آکنده از واردات قلبیه و دگرگونی‌های عاطفی ناب است. با این مقایسه، می‌توان دو گونه معنویت را بازشناسی کرد (معنویت هیجانی و معنویت غیرهیجانی) و آن را در تحلیل معنویت‌های دیگر به کار برد. هر معنویتی می‌تواند در نقطه‌ای از یک طیف قرار گیرد، طیفی که یک سر آن، معنویت کاملاً هیجانی و یک‌سوی دیگرش، معنویت خالی از هیجانات روحی است.

Binary division between emotional spirituality and nonemotional one, upon a comparative study of Patanjali Yoga and Islamic Mysticism

In this article, through a case study of yoga and its comparison with Islamic spirituality, we document the division of "spirituality" into "emotionalnonemotional". "Spirituality" is a profound transformation in human existence that turns the intellectual, emotional and behavioral image of man toward the excellence of earthly and animal life. Spiritual paths, as seen in religions and cultures of the world, are varied, and this diversity can be compared on the basis of a threepart analysis: the goal of spiritual path, its route and the techniques of spiritual evolution. The present article compares Patanjali yoga with Islamic mysticism on the basis of this method of analysis and shows that yoga is very devoid of emotional emotion and therefore emotionally devoid of all three components. It can be called "nonemotional spirituality." If yoga is about achieving superior consciousness and eliminating all attachment and suffering, Islamic mysticism is about loving devotion to righteousness and welcomes suffering. The path of Islamic conduct and the techniques of evolution in Islamic mysticism, unlike yoga, are full of heartwrenching imports and pure emotional transformation. By this comparison, one can identify two types of spirituality (emotional spirituality and nonemotional spirituality) and apply it to the analysis of other spiritualties. Every spirituality can be placed on the point of a spectrum, the spectrum of which, on the one hand, is purely emotional and on the other, spirituality devoid of spiritual emotions.