تحلیل انتقادی دیدگاه الکساندر دی.کنیش درباره روش تفسیری غزالی و ابن ‌عربی

مقاله پیش‌رو، به بررسی دیدگاه الکساندر دی.کنیش (alexander d. knysh)، نویسنده مقاله «تصوف و قرآن» در دائره‌المعارف قرآن لایدن درباره روش تفسیری غزالی و ابن‌ عربی می‌پردازد. کنیش با استناد به ظاهر برخی از متون غزالی، تفسیر یا تاویل از نگاه وی را همانند تعبیر و تاویل خواب و رویا دانسته است. این نظریه، از نظریه برخی از فیلسوفان متقدم همچون ابن‌سینا سرچشمه می‌گیرد که تفسیر قرآن را رمزگشایی از باطن و حقیقت آن دانسته‌اند. همچنین ‌کنیش، ابن‌عربی را به بیان‌ نکردن روش تفسیری و پیروی نکردن از منطق متعارف فهم متن و نیز به خدمت گرفتن قرآن در جهت اثبات نظریه وحدت وجود متهم کرده است. نگارنده با استناد به آثار غزالی و ابن‌عربی و با روش تبیینی - تحلیلی، به این نتیجه رسیده است که غزالی نیز همچون اهل معرفت، تاویل را به معنای عبور از ظاهر به باطن کلام دانسته و به ابقاء ظواهر آیات معتقد است، نه اینکه ظاهر فقط درحد رمزگشایی از باطن باشد. همچنین ‌تفاسیر ابن‌عربی روش‌مند بوده و او در تفسیر و تاویل آیات قرآنی، از هر دو روش علمی و شهودی بهره برده و در لابه‌لای تفاسیر خود، به مبانی و ملاک‌های تفسیر عرفانی اشاره کرده و نیز با کشف و شهود، به نظریه وحدت وجود رسیده و پس از تبیین فلسفی آن و بیان فروعات و لوازمش، از آن در تفسیر آیات متشابه و رفع تناقضات ظاهری قرآن بهره جسته و تفاوت آشکاری است بین مستند‌سازی و تفسیر به رای.

a critical analysis of alexander d. knysh’s view on the exegetical methods of ghazali and ibn arabi

alexander d. knysh, author of the entry “sufism and the quran” in the encyclopaedia of the quran (leiden), discusses the exegetical methodologies of ghazali and ibn arabi. knysh compares ghazali’s interpretation (ta’wil) to the interpretation of dreams and visions, citing the apparent content of some of his books. this viewpoint is based on the opinions of older philosophers such as avicenna (ibn sina), who saw quranic interpretation as decoding its core meaning and essence. knysh also criticizes ibn arabi of failing to give a coherent interpretative method, deviating from normal text interpretation reasoning, and using the quran to support his notion of the oneness of being (wahdat al-wujud). by referring to the works of ghazali and ibn arabi and employing an explanatory-analytical method, the author concludes that ghazali, like other mystics, saw ta’wil as transcending the outward appearance to reach the inner meaning of the text while maintaining the validity of the verses’ outward meanings, rather than simply decoding the inner meanings. furthermore, ibn arabi’s interpretations are meticulous, using both scientific and intuitive ways to interpret quranic texts. in his interpretations, he draws on the principles and criteria of mystical exegesis and, using mystical insights, develops the thesis of unity of being. after a philosophical exposition of the theory and its ramifications, he utilized it to interpret unclear verses and resolve apparent inconsistencies in the quran, distinguishing clearly between substantiated interpretation and subjective exegesis (tafsir biray).