بررسی و نقد نظریه «خودارجاعی قرآن» در دانشنامه الیور لیمن با تاکید بر اندیشه‌های مقام معظم رهبری

خودارجاعی یا خوداستنادی قرآن، یعنی قرآن کریم در پاسخ سوالات به خودش ارجاع می‌دهد و پاسخ سوالات و ابهامات را می‌دهد. به عبارتی برخی مفاهیم یا نکات مبهم در قرآن با ارجاع به آیات دیگر یا سیاق آیات روشن می‌شود. الیور لیمن به نقل از مقاله استفان ویلد، نکاتی را در خودارجاعی قرآن مطرح می‌کند که در ضمن امتیاز شمردن برای قرآن، نکات مبهم و غیرقطعی را به این کتاب مقدس نسبت می‌دهد. بنابراین ضرورت دارد نظرات وی در این باره بررسی و نقد شود. در این نوشته، پژوهشگر به روش توصیف و تحلیل و ضمن صحه‌گذاشتن بر نظریه خودارجاعی، برخی نکات مطرح‌شده توسط استفان ویلد را ارزیابی کرد. باتوجه‌به ادعاهای قرآن کریم معنای روشنی را از لفظ قرآن ارائه می‌دهد و عبری‌بودن واژۀ فرقان، آسیبی به استعمال این لفظ در قرآن کریم نمی‌زند، زیرا قرآن نیز از مصادیق فرقان و روشن‌کننده حق از باطل است. همچنین روش‌های مختلف تفسیری ازجمله روش قرآن به قرآن، روش موضوعی و معناشناختی ایزوتسو، همگی دلیلی بر خودارجاعی است که توجه مفسران و دانشمندان اسلام و غرب در تفسیر قرآن را به خود جلب کرده است. بنابراین همۀ این امور نظریه خودارجاعی قرآن را از جنبۀ مثبت تقویت می‌کند، زیرا استناد و گواه‌گرفتن قرآن از آیاتش، دلیل بر حجیت آن چیز است و این استناد موجب نفی آیات و احکام آن نمی‌شود؛ بلکه آیات قرآن و گزاره‌های آن در راستای تایید و اثبات هم قرار گرفته‌اند. این مبنا و روش تفسیری در شیوۀ تفسیری مقام معظم رهبری نیز وجود دارد. ایشان در تفسیر سورۀ حمد به کرّات با استناد به آیات قرآن، به تفسیر و تبیین معارف قرآن کریم پرداخته‌اند.

a critical review of the theory of “self-reference of the quran” in the encyclopedia of oliver leaman, emphasizing the thoughts of his eminence ayatollah khamenei

self-referentiality or self-documentation in the quran implies that the quran itself refers to questions and provides answers and clarifications. in other words, certain ambiguous concepts or points in the quran are clarified by reference to other verses or the context of the verses. olivier leaman, citing stephen wild, raises points in self-referentiality in the quran, attributing ambiguous and uncertain elements to this sacred book. therefore, it is necessary to examine and critique his opinions on this matter. in this paper, the researcher has attempted an analytical, descriptive, and critical approach to validate the theory of self-referentiality and evaluate some points raised by stephen wild. it became evident from his claims that the quran presents a clear meaning of the term “quran” and the term “furqan” being in hebrew doesn’t pose any damage to its usage in the quran. this is because the quran itself is an instance of furqan and a clear differentiator between truth and falsehood. furthermore, various interpretative methods such as quran-to-quran approach, thematic and semantic approach by izutsu, all signify self-referentiality, attracting the attention of islamic scholars and western intellectuals towards quranic interpretation. hence, all these aspects strengthen the theory of self-referentiality in a positive light. referencing and affirming oneself in one’s discourse is a validation of its authenticity, which does not nullify the quranic verses and its rulings; rather, it aligns with and validates the quranic verses and its propositions. this basis and interpretative method are also found in the manner of interpretation by his eminence ayatollah khamenei, wherein he repeatedly refers to quranic verses in the interpretation and explanation of the teachings of the quran