شناسایی عوامل اجتماعی- سیاسی موثر بر تحول مسکن برنامه‌ریزی شده شهر کابل (از دهه1960 تا 2021 میلادی)

در افغانستان گذار از سنت به مدرنیته که از حدود یک قرن پیش همزمان با دیگر کشورها شروع شده، در بطن جامعه و متعاقب آن در معماری و کالبد شهری تاثیرات بسیاری به جا گذاشته است. تاثیرات و تحولات در الگوی مسکن برنامه‌ریزی شده شهر کابل تحت تاثیر رویدادهای تاریخی سیاسی افغانستان و به تبع آن تغییرات ساختار اجتماعی آن بوده است. مطالعه تغییر و تحولات مسکن در بستر اجتماعی-سیاسی افغانستان و بطور خاص شهر کابل به عنوان نماینده و الگوی تاثیرگذار این تحولات، برای یافتن الگوهای مناسب پاسخگو به نیازهای آتی کشور ضروری است. برای دستیابی به این منظور و حرکت به سوی برنامه‌ریزی و طراحی مسکن‌ مناسب و سازگار با نیاز کاربران، شناسایی عوامل مختلف تاثیرگذار بر تحول مسکن، نیازمند مطالعه و تحلیل است. هدف از این پژوهش شناخت رابطه تحول معماری مسکن و تغییرات ساختار اجتماعی- سیاسی جامعه و تحلیل عوامل موثر بر تحول مسکن برنامه‌‌ریزی شده شهر کابل در بازه زمانی دهه1960 تا 2021 میلادی است. پارادایم پژوهش کیفی است که در آن میزان تاثیر مولفه‌های اجتماعی- سیاسی بر الگوی مسکن برنامه‌ریزی شده شهر کابل با روش پیمایشی، با استفاده از پرسشنامه با طیف لیکرت بررسی و سپس با استفاده از روش تحلیل عاملی اکتشافی تحلیل شده است. تحلیل عاملی اکتشافی مولفه‌های اجتماعی- سیاسی موثر بر تحول مسکن برنامه‌ریزی شده شهر کابل در شش دهه اخیر نشان می‌دهد که تعاملات اجتماعی، سیاست داخلی، آموزش و تحصیلات، برنامه‌ریزی مسکن، گرایش‌های اجتماعی، نظام اجتماعی، زن و خانواده، کاهش جمعیت، سیاست خارجی، جابجایی جمعیت مهم‌ترین عوامل موثر بر تحولات مسکن محسوب می‌شوند.

identification of social and political factors affecting the evolution of planned housing in kabul (from the 1960s to 2021)

background and objectives: the transition from tradition to modernity, which began about a century ago in afghanistan, has deeply affected the core of society and, consequently, its architecture and urban fabric. the planned housing pattern in kabul has been shaped by afghanistan’s historical and political events, which have, in turn, influenced the city’s social structure. it is crucial to examine the evolution of housing within the socio-political context of afghanistan, especially in kabul, which serves as a model for these changes and reflects the country’s future needs. to design housing that is both suitable and compatible with user requirements, it is essential to study and analyze the various factors that influence housing development. this research aims to explore the relationship between the architectural transformation of housing and the changes in the socio-political structure of society, while also analyzing the factors affecting the transformation of planned housing in kabul from the 1960s to 2021.methods: the research paradigm is qualitative, utilizing a survey method, a questionnaire with a likert scale, and exploratory factor analysis to examine the impact of socio-political factors on the planned housing pattern of kabul city. initially, the historical, political, and social contexts of afghanistan were considered to identify the components affecting kabul’s planned housing. these components include population, immigration, social interactions, social groups, family structure, education, security, social justice, and political factors. to assess these socio-political components and determine the key factors driving the transformation of planned housing in kabul over the past six decades, a survey methodology was used. this involved a 40-question questionnaire with a likert scale, followed by data analysis. the questionnaire was administered using spss software version 26. the kmo value for this data set is 0.521, and the bartlett’s test value exceeds 95% confidence, confirming the appropriateness of factor analysis for this data set.findings: the exploratory factor analysis method was employed to extract ten factors from the variables in the questionnaire, with eigenvalues greater than one. these factors accounted for more than 76% of the cumulative changes. in this analysis, variables with factor loadings greater than 0.4 were placed under the factor with the highest numerical value of factor loadings. the indicators placed under each factor and their conceptual analysis were used to determine the factor’s name, based on the factor’s common characteristics. the exploratory factor analysis of the socio-political components affecting planned housing development in kabul city over the past six decades indicates that social interactions, internal politics, education and training, housing planning, social trends, social system, women and family, population decline, foreign policy population movement are the most significant factors influencing housing development.