شناسایی مولفه‌های کیفی موثر بر فضاهای باز مسکونی بر اساس بوم ‌شناسی فرهنگی؛ مطالعه موردی: بناهای مسکونی شهر تبریز

با افزایش جمعیت شهرها و احداث مجتمع‌های مسکونی، امروزه فضاهای باز در مجتمع‌های مسکونی جایگزین حیاط درخانه‌های سنتی شده‌اند. فضاهای باز همواره عملکردهای متنوعی در بناهای مسکونی داشته و پاسخگو بودن این فضاها به نیازهای مختلف فردی، اجتماعی و فرهنگی ساکنین از اهمیت خاصی برخوردار است. هدف این پژوهش مشخص کردن مولفه‌های موثر برکیفیت فضاهای باز مسکونی شهر تبریز، از نظر بوم شناسی فرهنگی است که با روش تحلیلی - توصیفی و موردی انجام شده است. بخشی از اطلاعات کیفی مورد نیاز با رجوع به منابع اسنادی و کتابخانه‌ای و بخش دیگر از طریق پرسشنامه و مشاهده، گردآوری شده است. در این تحقیق تعداد پنج نمونه از بناهای مسکونی شهر تبریز به روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شده و فضاهای باز از سه جنبه کالبدی، احساسی و ادراکی از نظر ساکنین مورد ارزیابی قرار گرفتند. برای سنجش پایایی و روایی تحقیق از روش ave و cr و برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از مقایسه میانگین و انحراف معیار و بررسی همبستگی استفاده شد. یافته‌های تحقیق موید این است که شاخص‌های کالبدی - کارکردی و احساسی نقش موثری در افزایش کیفیت فضاهای باز ایفا کرده و بین شاخص‌های مذکور رابطه‌ای مستقیم وجود دارد. در مورد ارتباط شاخص‌های کالبدی، ادراکی، احساسی با توجه به یافته‌های تحقیق می‌توان نتیجه‌گیری کرد که سازمان و ساختار کالبدی و همچنین فعالیت‌ها (شاخص‌های کالبدی) بر روی تصور و ادراک افراد از فضاهای باز بناهای مسکونی تاثیر می‌گذارند (شاخص‌های ادراکی)، ولی توانایی خلق مفاهیم احساسی و اجتماعی برای ساکنین است (شاخص‌های احساسی) که به فضاهای باز هویت فرهنگی می‌بخشد. توجه به نمادها و نشانه‌های فرهنگی و حافظه تاریخی ساکنین، وجود عناصر طبیعی مانند آب و فضای سبز، تعریف مرزهای مشخص میان عرصه و اعیان ساختمان و خوانایی فضاهای باز، در ارتقاء کیفیت محیطی و فرهنگی فضاهای باز مسکونی بسیار موثر هستند.

analyzing the impact of qualitative components affecting residential open space based on cultural ecology; case study: residential buildings in tabriz

background and objectives: in traditional iranian architecture, the courtyard serves an important purpose of providing a secure and private space for family activities. this is based on cultural and ritual practices that prioritize creating an enclosed and protected environment that is not visible to outsiders. based on the definition of the relationship between open spaces and closed spaces, iran’s traditional residential architecture is classified into two types: extrovert and introvert. in both extroverted and introverted types, the formation and quality of open spaces have been affected by natural conditions and social and cultural factors. during the second pahlavi period from 1961 to 1971, the construction of modern houses and residential complexes became popular in iran, which ultimately caused a complete transformation in the relationship between open and closed spaces in iranian residential architecture, and as a result, the role and function of open spaces in residential buildings changed completely. compared to traditional housing, the nature and function of open spaces in modern residential buildings has undergone significant changes. in traditional housing, open spaces were meant for communication with nature and provided a secure and private area for family activities. therefore, this research deals with the qualitative investigation of open spaces and the identification of the relationship between culture and the environment in residential open spaces, and the analysis of residential buildings in tabriz city.methods: this study has an applied purpose and its methodology is based on a descriptive-analytical approach. the information required to extract the theoretical framework and identify the components affecting the open spaces of the residential building was collected using the bibliographic and document method. moreover, in order to collect the required data in the field studies, two methods of questionnaire and observation were used. to evaluate the open spaces of residential buildings from the perspective of residents of tabriz city, a questionnaire was designed based on a five-point likert scale. taking into account the statistics published by iran statistics center, the number of households in tabriz is 563,660, of which 518,187 live in tabriz. therefore, the statistical population of this research is equal to 518,187 people, assuming that every household owns a house. taking into account the number of households living in the sample areas, which is equal to 1634 people, and the people who were able to answer the questionnaire, the sample size was calculated using cochran’s formula, and the questionnaire was distributed among 196 residents. the sample spaces of the research were selected purposefully and according to three different models of current urban housing in tabriz city.