تاملی بر شناخت مزرعه قاضی ‌بالا بر پایه معیارهای شش ‌گانه مزارع اربابی

در سالیان اخیر مطالعات ویژه‌ای در جهت شناخت و شناسایی مزارع مسکون تاریخی در فلات مرکزی ایران آغاز شده است. جغرافیای فرهنگی شهرهایی مانند قم مامن این گونه از معماری ایران است. مزرعه قاضی‌بالا در کنار مزارع دیگری چون سزاوار، البرز، کَهَک وچشمه‌علی در برهه‌ای از تاریخ به ویژه دوره قاجار به وجود آمدند، توسعه یافتند و هم‌اکنون نیز بقایای آن‌ها در پیرامون قم دیده می‌شود. مسئله اصلی تحقیق آگاهی اندک جوامع در شناسایی و شناخت مزارع مسکون تاریخی است. بسیاری از مزارع اربابی بدون توجه به هویت آن‌ها در حال بازسازی نادرست هستند و یا با نام‌ها و عناوین دیگری در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌اند. مزرعه قاضی بالا در قم نیز دچار این مسائل بوده است. دو پرسش در این تحقیق مطرح می‌شود: 1. مجموعه قاضی‌بالا با کدام یک از معیارهای شناسایی مزارع اربابی ایران انطباق دارد؟ 2. شناسایی قاضی‌بالا به عنوان یک مزرعه اربابی چه کمکی به حفاظت از آن می‌کند؟ هدف تحقیق معرفی مزرعه قاضی بالا به عنوان یک مزرعه اربابی در ایران است. بنابراین سعی می‌شود با رهیافت تفسیری و راهبرد تفسیری تاریخی به موضوع پرداخته شود و در قالب مطالعات میدانی و سندپژوهی، یافته‌های تحقیق محقق شود. یافته‌ها نشان می‌دهد تاکنون شش معیار برای شناسایی مزارع اربابی در ایران شناخته شده است و مزرعه قاضی‌بالا در انطباق با معیارهایی چون استقرار عناصرکالبدی، سندیت تاریخی، تداوم تاریخی، مالکیت اربابی، وجود جمعیت ثابت و وضعیت پایدار به عنوان یک مزرعه اربابی شناخته شده‌است. شناسایی این اثر به عنوان یک مزرعه اربابی می‌تواند معرفی، حفاظت و احیاء آن را تحت تاثیر قراردهد و از دخالت‌های کالبدی و کارکردی نامناسب ذیمدخلان و ذینفعان جلوگیری کند.

understanding the qazibala farmstead based on the six criteria of farmsteads owned by lords

background and objectives: in recent years, extensive studies have identified historic residential farmsteads in the central plateau of iran. the cultural geography of cities such as qom is an example of iranian architecture. farmsteads like sezavar, alborz, kahak, and cheshmeh ali, as well as qazibala farmstead, were formed at some point in history, particularly during the qajar era, and their remnants can still be seen in and around qom. the study focuses on communities’ lack of knowledge on recognizing historic farmsteads. regardless of their identity, many lord-owned farmsteads are being improperly reconstructed or registered on the national monuments list under different names and titles. the qazibala farmstead in qom has also faced these problems. this study focuses on two primary questions; 1. which criteria for identifying the lordly farmsteads of iran corresponds to the qazibala collection? 2. how does identifying the qazibala as a lordly farmstead help protect it? the research aimed to introduce the qazibala farmstead as a lord-owned farmstead in iran. to this end, the interpretive approach and historical interpretive strategy are easily used with document research and field studies. the findings revealed that six criteria for identifying lord-owned farmsteads in iran had been identified. so, the qazibala farmstead is recognized as lord-owned farmstead following criteria such as the establishment of physical elements, historical documentation, historical continuity, lordly ownership, fixed population, and stable status. therefore, identifying this complex as a lord-owned farmstead can affect its introduction, preservation, and revitalization and prevent improper physical and functional interference from stakeholders.methods: the research aims to introduce the qazibala farmstead as a lord-owned farmstead in iran. to this end, the interpretive approach and historical interpretive strategy were used with bibliographic research and field studies. to give the researcher complete access to the current condition of the farmstead, the farm’s territory and its components, including the mansion, reservoir, tower and barrow, garden, and qanats, were initially mapped, photographed, and documented. following that, historical and legal documents, like naser al-din shah’s travelogue, genealogy, deeds, and pictures of the harvard university document center were studied, and interviews with mohammad vafaei and afshin bakhtiar were conducted to complete the research. the overlapping of the preceding information produced findings that were interpreted and analyzed to meet the six criteria of lord-owned farmsteads in iran’s central climate.