بررسی تحلیلی تجدید حیات رودخانه‌های شهری به‌ مثابه مکان عمومی پایدار و تبیین مدل مفهومی آن؛ نمونه موردی: بالقلی چای (اردبیل)، زاینده‌رود (اصفهان)، کارون (اهواز)، زرجوب (رشت)

رودخانه‌های شهری، بر اثر توسعه شتابان شهرنشینی با چالش‌های فراوانی روبرو شده‌اند. رویکرد موخر «بازآفرینی شهری پایدار آبکنار» در پی احیای آنها در قالب «مکان‌های پایدار» در توازن با مقوله حفاظت اکولوژیک است. پژوهش حاضر، ضمن بررسی ارزیابی مردم از اقدامات انجام‌شده روی رودخانه‌ها و سنجش کلان کیفیت آنها به‌عنوان مکان‌های عمومی، در تلاش برای تبیین چگونگی تجدیدحیات رودخانه‌ به‌مثابه مکان عمومی پایدار است. بنیان فلسفی پژوهش عمل‌گرایی، رویکرد آن آمیخته پژوهی و روش تحقیق، موردکاوی رودخانه در شهرهای اصفهان، اهواز، اردبیل و رشت است. مفهوم و چگونگی تجدیدحیات پایدار، از طریق ادبیات موضوع و تجارب مشابه واکاوی شده و به‌واسطه بررسی‌های میدانی مبتنی بر تحلیل محتوا و تئوری زمینه‌ای تکمیل‌شده است. مکان‌سنجی نمونه‌های موردی بیانگر آن است که از دیدگاه مردم، کیفیت مکان‌های عمومی مبتنی بر کارون و زرجوب در سطح متوسط به پایین، بالقلی چای اردبیل در سطح متوسط و زاینده‌رود اصفهان در سطح متوسط رو به بالا قرار دارد. اقدامات اصلاحی تا حدودی موجب ارتقای وضع رودخانه و مکان‌های عمومی آن شده است. تجدیدحیات پایدار رودخانه‌های شهری، به دنبال احیای آن در قالب «مکان‌ عمومی پایدار» است. سازوکارهای کلان این رویکرد شامل: توازن ابعاد رودخانه و مواجهه فعال و جامع‌نگر با آن، تسهیل عملکردهای مختلف، رویکرد کل‌نگر نسبت به رودخانه، اولویت سلامت رودخانه به‌عنوان سامانه زیستی باز و سرشار از تنوع، تمرکز توامان بر «درونداد، فرایند، برونداد، کیفیات، اثرات»، پیوستگی رودخانه، زمینه‌سازی حضور انسان برای تجربه مکان، بازتعریف جایگاه رودخانه در نظام‌های کلان زیست‌محیطی/ اجتماعی/ اقتصادی، تناظر فرایند با چرخه حیات مکان عمومی و متکی بر سازندهای آن، توجه به انتظارات شهروندان در فرایند مراجعه و تسهیل ارتباط شهر/ شهروندان/ رودخانه است.

analytical study of urban river regeneration as a sustainable public place and explanation of its conceptual model; case studies: balgholi chai (ardabil), zayandehrood (isfahan), karun (ahvaz), zarjoub (rasht)‎

background and objectives: urban rivers are public spaces whose relationship with humans has been the focus of renewed attention in the 2000s and are considered a suitable opportunity for local communities. the experiences of the cities such as dezful, isfahan, shushtar, etc., show that rivers have played an effective role in locating and expanding cities, providing water and energy, ventilation and climate comfort, creating social spaces and spending leisure time, and have been a part of the residents’ lives. however, their current situation indicates oblivion and ignorance of the links between people, cities, and rivers. so, rivers have faced many challenges, such as instability, pollution, habitat destruction, and malfunctions with the rapid development of urbanization. in urban design, this situation has weakened the spatial quality and turned rivers into wetlands with various problems. therefore, any effort to preserve and restore these water sources is very important. in this regard, urban design can play an important role by re-establishing the links between the city and the river. for this purpose, the current research seeks an integrated approach of “river regeneration as a sustainable public place”; a natural-urban area that brings the river from the peripheral regions to the urban context to be effective in the quality of urban life. the latter approach of “sustainable waterfront urban regeneration” seeks to revive them as “sustainable places” in balance with the category of ecological protection. the current research is trying to explain how to revive the river as a sustainable public place while investigating people’s assessment of the measures taken on rivers and their macro quality as public places.methods: the philosophical foundation of the research is pragmatism. therefore, the research approach is combinational, and the research method is based on the case study of the rivers in isfahan, ahvaz, ardabil, and rasht. the concepts and methods of sustainable revitalization have been analyzed through literature review and similar experiences and have been completed through field surveys based on content analysis and contextual theory.findings: “sustainable revitalization of the river as a sustainable public place” is a comprehensive and integrated approach and a strategic and synergistic program in the framework of sustainable development (with a priority on the environmental dimension) in line with connecting the river with the city’s life system and returning it to the context of citizens’ lives. so, this framework is introduced along with revitalizing the river and paying attention to its challenges, with minimal physical interventions and changing the instrumental view of humans, through the processes of bed creation, place-making, exploitation, place ownership, and place cultivation, as a “sustainable public place” focusing on the urban rivers to emerge, play a role in the social life of citizens and compete with other economic sectors.