جستاری پیرامون نور و مصادیق آن در معماری ایرانی؛ رهیافتی بسوی معنا در معماری

نقش نور در تداعی معنا در فضاهای معماری قابل تامل است و این مهم در معماری فضاهای مذهبی به ویژه مساجد به گونه ای درخور توجه تجلی یافته است. از دیرباز در بسیاری از مساجد و اماکن مذهبی توجه معماران و سازندگان بنا به نور و چگونگی ورود، تابش و انعکاس آن از مداخل ایجاد شده در بنا و توجه به جلوه های معنایی که با جهت دهی به نحوه ورود نور در فضای معماری انعکاس یافته اند بوده است. معمار ایرانی با نگاهی اندیشمندانه و متاثر از بینش اسلامی، نور را چون روحی بر این کالبد تابانیده است تا به آن جلوه ای معنایی ببخشد. در این پژوهش هدف آن است که نور در قرآن و تاثیری که نگاه قرآنی بر معماری ایرانی داشته است مورد بررسی قرار گیرد. فرضیه پژوهش بیان می دارد که از نمودهای برگرفته از آیات قرآن، گذر از تاریکی به نور و تقابل نور و تاریکی است که به عنوان یکی از مصادیق ارزشمند در معماری ایران مورد استفاده قرار گرفته است. روش انجام پژوهش، کیفی با رویکرد تفسیری می باشد و از روش تحلیل محتوای متن در برداشت از آیات قرآن استفاده شده است. نتایج پژوهش بیانگر آن است که تقابل نور و تاریکی و حضور نور و سایه (تاریکی) در معماری و هدایتگری از تاریکی به روشنایی از مفاهیم و معانی ارزشمندی است که در معماری ایرانی نمود یافته است و در تعالیم قرآنی نیز بارها و بارها به آن ها اشاره شده است و در ایجاد فضایی معنوی نقش درخور توجهی را ایفا نموده اند. نور و سایه تمثیلی از مفاهیم ارزشمند نور و ظلمت در قرآن است و هدایتگری از سایه (تاریکی) به نور علاوه بر جنبه های فیزیکی و کالبدی، از دیدگاه معنایی نیز درخورتامل است.

An Essay on Light and its Instances in Iranian Architecture; an Approach to Meaning in Architecture

Light plays a profound role in evoking meaning through architectural spaces. This has been strikingly manifested in the architecture of religious monuments particularly in mosques. From long ago, architects and builders have been exploring lighting effects reflected in many mosques and religious monuments, while figuring out the created meaningful visual effects in such architectural spaces. From an insightful perspective influenced by Islamic teachings, Iranian architects consider light a spirit casted on the structure to create a meaningful depiction. This paper attempted to examine how the concept of light in Quran has influenced the Iranian architectural style. It is assumed that implications from Quranic verses portray a transition from darkness to light and the contrast between light and dark, which can be considered a valuable rolemodel in the Iranian architecture. The research methodology involved an interpretivequalitative approach, and content analysis of Quranic scripture. The results of research indicate that the contrast of light and darkness, as well as involvement of light and shadow (dark) in architecture and the guidance through darkness to the light are amongst valuable concepts manifested in Iranian architecture, the concepts which are repeatedly referred to in Quranic instructions and have been of a great value in creating spiritual space. Light and shadow function as an allegory of the two valuableconcepts of light and darkness in Quran, and guidance from shadows (darkness) to light, besides physical and spiritual aspects, is semantically worthy of consideration.