تدوین چارچوب مفهومی نظریه «حق به شهر» با سیری در اندیشه‌های لوفور

یکی از مهم‌ترین نیازهای اجتماعی انسان، نیاز به عدالت در فضای شهری است. نظریه حق ‌به ‌شهر به عنوان یکی از اساسی‌ترین نظریات اجتماعیِ عدالت‌محور در سده بیستم است که محور پایه‌ای آن انسان و نیازهای اجتماعیِ اوست. لوفور، پایه‌گذار این نظریه، شهر را به عنوان یک ساختار اجتماعی می‌دانست و اعتقاد داشت که شهروندان نسبت به شهر دارای حق هستند. این نظریه در سال‌های اخیر تحقیقات بسیاری را در پی داشته است، اما نتایج آن‌ها از بررسی پایه‌های نظری و فلسفی فراتر نرفته و کمتر پژوهشی به ابعاد مکانی و کیفیات لازم جهت تحقق این مهم در فضای شهری پرداخته است. این پژوهش بر آن است تا با کاوش در ریشه‌های سیاسی، اجتماعی و فلسفیِ حق‌به‌شهر و مرور تجارب و چارچوب‌های قانونیِ تدوین شده در جهان و تحلیل میزان اثربخشیِ محورهای مطرح‌شده، به راهکارهایی برای تحققِ حق‌ به‌ شهر نائل آید. پژوهش حاضر در حوزه تحقیقات کیفی بوده و با روش تحلیل محتوای جهت‌دار و با رویکرد اکتشافی، مبتنی بر مطالعات کتابخانه‌ای و اسنادی به استخراج مفاهیم، مبانی و مولفه‌های مرتبط با مفهوم حق‌به‌شهر پرداخته و سعی دارد با بررسی و تحلیل محتوایی متون، چارچوب مفهومی حق ‌به ‌شهر و مولفه‌های موثر بر تحقق آن را بیان کند. بر این اساس چارچوب مفهومی حق ‌به‌ شهر در قالب دو مولفه اصلی «حق مشارکت شهری» و «حق تخصیص فضا» مبتنی بر معیارهای حکمروایی شایسته شهری، همه‌شمولی و تنوع، دسترسی فضایی و کیفیات فضایی ارائه‌شده و تحقق پذیریِ آن در گرو ایجاد یک ساختار یادگیری متقابل در روند تعاملات نهادهای عمومی، خصوصی و مردم و فهم متقابل کنشگران از حدود انتظارات و ترجیحات یکدیگر معرفی شده است.

formulating the conceptual framework of the right to the city theory by exploring lefebvre’s thoughts

one of the most important human social needs is the need for justice in urban space the theory of the right to the city is one of the most basic justice-oriented social theories in the 20th century, the basic axis of which is man and his social needs. lefebvre, the founder of this theory, saw the city as a social structure and believed that citizens have rights to the city. this theory has been followed by many researchers in recent years. still, their results have not gone beyond the investigation of theoretical and philosophical bases and fewer researchers have addressed the spatial dimensions and qualities necessary to realize this importance in the urban space. this research aims to reach solutions for the realization of the right to the city by exploring the political, social, and philosophical roots, reviewing the experiences and legal frameworks developed in the world, and analyzing the effectiveness of the proposed axes. through qualitative research with directional content analysis, and the exploratory approach based on library and document studies, the conceptual framework of the right to the city and the practical components for its realization were extracted. this conceptual framework is based on two main components the right to urban participation and the right to allocate space, and criteria of proper urban governance, inclusiveness and diversity, spatial access, and spatial qualities. its application has been introduced in order to create a mutual learning structure in the process of interactions between public, and private institutions and people, and the mutual understanding of the actors.