مفهوم سازی بومی: روشنفکران و بیماری هلندی در ایران

جوامع گوناگون در زمان‌‌های مختلف همواره با وقایعی روبه‌رو بوده‌اند که واجد ویژگی‌های منحصربه فرد بوده و متفکران این جوامع نیز در جهت شناخت این پدیده‌های نوظهور سعی در مفهوم‌سازی و نظریه‌پردازی آن‌ها بر اساس دستگاه‌های نظری مختلف داشته‌اند. در شرایط سیطره فرهنگی و سیاسی مدرنیته‌ی غربی در قالب گفتمان‌های آکادمیک در کشورهای غیرغربی، در لایه‌های عمدتاً غیر آکادمیک این کشورها و بیشتربه وسیله روشنفکران که ارتباط بیشتری با متن اجتماعی داشته‌اند، به شکل مقدم مفاهیم و نظریه‌سازی‌های نوینی در عرصه‌ی اجتماعی شکل می‌گیرد. مفاهیمی که نقش مهمی در شناخت نیات، اهداف، مقاصد و اندیشه‌ اشخاص دارد. مسئله‌ نفت و پیامدهای اجتماعی آن در ایران معاصر موضوع تفکر بسیاری از متفکران و روشنفکران اجتماعی بوده است. بیماری هلندی بعنوان وضعیتی که در آن درآمد ناشی از فروش یک منبع طبیعی صرف واردات بی‌رویه کالاهای مصرفی و در نتیجه ایجاد تقاضای فزاینده‌ی کاذب می‌شود. در این نوشتار درپی آن هستیم تا با روشی تفسیری در قالب روش هرمنوتیک عینی به تحلیل دو اثر از روشنفکرانی که خطر این بیماری را چه بصورت مستقیم و آگاهانه و چه غیرمستقیم تشخیص داده بودند همت گماریم. این دو روشنفکر جلال آل احمد و محمد ابراهیم باستانیپاریزی هستند که به ترتیب در کتاب غرب‌زدگی و حماسه کویر به مسئله بیماری هلندی البته نه با این نام پرداخته‌اند و برخی پیامدهای آن را نیز متذکر شده‌اند.