نقد ساختارگرایانه فرم و عملکرد بنای تاریخی قلعه‌دختر فیروزآباد

قلعه‌دختر فیروزآباد با عملکردهای کاخ و قلعه به‌عنوان بنایی ارزشمند از اواخر دوره اشکانی و مظهر تجلی خلاقیت‌های معمارانه‌ای است که در طول سالیان گذشته الگوی بناهای عظیمی شده است. بنابراین باید به‌عنوان سند تکامل تاریخ معماری ایران به‌درستی شناخته شود که در این مقاله به نقد ساختارگرایانه آن پرداخته خواهد شد. پرسش‌های جهت‌دهنده تحقیق پیرامون تحلیل و یافتن نسبت رابطه و کشف راهکارهای معمارانه به‌کار رفته برای هماهنگ‌سازی کارکردهای دوگانه کاخ و قلعه و نیز نمایان‌سازی خلاقیت‌های فضایی موجود در معماری آن شکل می‌گیرد. در جهت پاسخگویی به این پرسش‌ها، به توصیف و تکمیل اطلاعات موجود از بنا به‌عنوان پایه‌ تحلیل‌های اصول فضایی حاکم بر قلعه‌دختر پرداخته می‌شود که نتیجه آن‌ها در قالب ارایه الگوها و نمودارهای فضایی بیان ‌گردیده است و منتج به وضوح غلبه کارکرد قلعه بر کاخ در طراحی خواهد شد. با قرار دادن این نتایج در کنار قیاس با بناهای دوره‌های زمانی متاخر و متقدم‌تر، ریشه‌یابی برخی از اساسی‌ترین الگوهای معماری ایران حاصل می‌شود که از مهم‌ترین اهداف شکل‌گیری پژوهش حاضر است. آشنایی با شیوه‌های معمارانه هماهنگ‌سازی عملکردهای گوناگون، هدف بنیادین‌ دیگری است که کوشش شده است از طریق روش‌ کیفی و با ابزار مطالعات کتابخانه‌ای، مشاهدات میدانی و تحلیل‌های معماری محقق شود. در نهایت ریشه‌یابی برخی الگوهای سازمان‌دهی فضایی ماندگاری چون روابط فضایی ایوان و گنبدخانه در بنای قلعه‌دختر شناسایی شد.