تحلیل روش‌ های رایج مطالعات روان ‌شناختی قرآن بنیان و ارائه روش مطلوب

موقعیت جدید اسلام در عصر حاضر و ضرورت نقش ‌آفرینی آن به ‌عنوان منبعی غنی در سامان هویتی و تمدن جهانی، در پرتو علوم مبتنی ‌بر معرفت دینی و قرآنی از سویی و بازتولید متونی با جهت گیری‌های غیردینی و گاه متعارض با دین و اندیشۀ توحیدی در حوزۀ علوم انسانی، در کشورهای اسلامی از سوی دیگر، به مسئله «روش و روش‌شناسی» به‌واسطۀ نقش درخور توجهی که در تولید علوم و معارف انسانی ایفا می‌کند، جایگاه ویژه‌ای بخشیده است. با وجود زحمات فراوانی که در حوزۀ مطالعات روان‌شناختی از حیث روشی انجام شده است؛ امّا همچنان چالش‌های روشی در چنین مطالعاتی مطرح است. این تحقیق با رویکرد مطالعات میان‌رشته‌ای قرآن‌بنیان درصدد است تا با روش فراترکیب ضمن بررسی روش‌های رایج، طرحی نو دراندازد. بدین منظور در این پژوهش با بهره‌گیری از روش فراترکیب (مرور نظام‌مند کیفی) به تحلیل نتایج و یافته‌های پژوهشگران قبلی پرداخته شده است. در این راستا ابتدا اطلاعات روش‌شناختی استخراج‌شده از مطالعات روان‌شناختی قرآن‌بنیان، در قالب ساختاری که شباهت‌ها و تفاوت‌ها را پُررنگ می‌کند نمایش داده شد و به بازخوانی آثار موجود در این عرصه همت گمارده و در ادامه باتوجه‌به نقاط قوّت و ضعف روش‌های موجود، روش مطلوب ارائه شده است. یافته‌های تحقیق بیانگر وجود روشی بنیادین در تحلیل محتوای آیات روان‌شناختی است که ضمن فهم و کشف معانی، با تدبّر، معانی روان‌شناختی آیات قرآن کریم را زمینه‌ساز تحوّل در دانش روان‌شناسی کند. درنتیجه نگاه جامع به متون وحیانی، با راهبردی همه‌زمانی، همه‌مکانی و همه‌افرادی گزاره‌های روان‌شناختی قرآن را استخراج کرده و با نگاه کاربردی مهارتی، در جهت معرفت‌افزایی و دانش‌افزایی، با رویکرد میان‌رشته‌ای، قرآن و علوم روان‌شناختی را از حیث روشی معرفی کند.

an introduction to the methodology of islamic psychological studies and the proposal of a suggested model

the current relevance of islam as a vital resource for identity development and global civilization is highlighted by the interplay of religious and quranic knowledge on one side, and the reproduction of texts with secular perspectives—often conflicting with religious and monotheistic principles—in the humanities within islamic nations on the other. this dynamic has elevated the importance of method and methodology, particularly in the context of producing knowledge in the humanities. despite significant efforts in the methodological aspects of psychological research, challenges remain. this study employs an interdisciplinary approach grounded in the quran, aiming to innovate through a meta-synthesis method while critically assessing existing methodologies. the research utilizes meta-synthesis (systematic qualitative review) to evaluate the outcomes and insights of prior studies. initially, it presents methodological insights derived from quran-based psychological research within a framework that delineates both similarities and differences. existing literature in this area is revisited, leading to the proposal of an improved method that leverages the strengths and addresses the weaknesses of current practices. the findings reveal a foundational methodology for analyzing psychological verses, which, through deep contemplation and meaning exploration, can enhance psychological knowledge. ultimately, a holistic view of revealed texts—employing a timeless, universal, and inclusive approach—can extract psychological insights from the quran while methodologically integrating quranic wisdom with psychological sciences, focusing on applied skills to foster knowledge and understanding through an interdisciplinary lens.