معیارهای درون ‌متنی گزینش فضائل بنیادین قرآنی

در روایتی از حضرت رسول اکرم (ص) تمام ‌کردن مکارم یعنی فضائل اخلاقی هدف بعثت ایشان معرفی شده است؛ یعنی تبیین و اکتساب فضائل اخلاقی، از مهم‌ترین اهداف اسلام است و ازآنجایی‌که فضائل در اسلام شامل همه صفات اکتسابی و رفتارهای درونی و بیرونی انسان می‌شود که از روی اختیار از انسان صادر می‌شود، فضائلی که ارتباطی چندوجهی و یا به تعبیری سازواره‌ای با یکدیگر دارند و برخی نقش اساسی و بنیادینی در پیکرۀ اخلاق اسلامی دارند که تمسک به آنها زمینه‌ساز و لازمۀ تحقق دیگر فضائل هستند؛ لذا در این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی، با تدبر در امتیازات و ویژگی‌های فضائل در متن قرآن کریم، با هدف دستیابی به معیارها و شاخص‌های این فضائل به سراغ قرآن کریم رفتیم که اولین و جامع‌ترین منبع تربیت و اخلاق اسلامی است و به اشکال متنوع به انواعی از فضائل پرداخته، با روش‌های مختلف براساسی و بنیادی‌بودن آنها اشاره کرده است. درنتیجه پس از تبیین شرایط و ضوابط لازم برای تعیین معیارهای متمایزکننده فضائل بنیادین از دیگر فضائل، معیارهایی که بتواند تا حدودی و یا در کنار دیگر معیارها دال بر بنیادین‌بودن فضائل بود، از متن قرآن کریم کشف و ارائه شد. معیارهایی چون: «فراوانی سخن گفتن از آن، خواست صریح و جدی خداوند متعال، ویژگی برجسته الگوهای قرآنی، برخورداری از آثار و پیامدهای سعادتمندانه، هدف بودن برای برنامه‌های تربیتی قرآن، استفاده از بن، ساختار و یا محتوای تاکیدی، ارتباط گسترده همنشینی با دیگر فضائل، رابطه تقابل با رذائل وخیم، رابطۀ جانشینی با فضائل بنیادین دیگرو برخورداری از ترجیحات رتبی».

the intrinsic criteria for selecting fundamental quranic virtues

in a narration from the prophet muhammad (peace be upon him), the completion of noble virtues, meaning ethical virtues, has been introduced as the goal of his mission. the elucidation and acquisition of ethical virtues are among the most important goals of islam. since virtues in islam encompass all acquired qualities and inner and outer behaviors of humans that originate from their will, some virtues have multifaceted relationships and are foundational in the islamic ethical framework. therefore, in this research, using a descriptive-analytical method, we turned to the quran as the primary and most comprehensive source of islamic education and ethics to contemplate the merits and characteristics of virtues in its text. the quran addresses various virtues in diverse forms and highlights their fundamental nature using different methods and foundational aspects. consequently, after clarifying the necessary conditions and criteria for determining the distinguishing criteria of fundamental virtues from other virtues, criteria that can indicate the foundational nature of virtues were discovered and presented from the quranic text. these criteria include: abundance of its mention, explicit and serious divine demand, prominent feature of quranic patterns, possession of beneficial effects and consequences, being a goal for quranic educational programs, emphasis on structure or content, extensive relationship and coexistence with other virtues, antagonistic relationship with vices, succession relationship with other fundamental virtues, and preference for ranking.