سنگ‌شناسی و محیط تکتونوماگمایی گرانیتویید ذرتی جنوب‌باختری بیرجند (خاور بلوک لوت)

توده‌ گرانیتوییدی ذرتی در حاشیه‌ خاوری بلوک لوت برونزد دارد. این توده شامل تونالیت بیوتیت‌دار و سینوگرانیت- آلکالی‌فلدسپار گرانیت به‌همراه گرانودیوریت‌های پورفیروییدی بیوتیت و تورمالین‌دار گرانیت انکلاوهای آذرین و رسوبی دگرگون‌شده رگه‌ها و دایک‌های فلسیک است. کوارتز پلاژیوکلاز میکروکلین ارتوز بیوتیت مسکوویت و تورمالین از کانی‌های سازنده‌ این توده هستند. این توده‌ آذرین درونی از نوع کالک‌آلکالن پتاسیم بالا پرآلومینوس و از گرانیت‌های نوع s است. نمودارهای عنصرهای فرعی و خاکی کمیاب دست‌کم دو روند را نشان می‌دهند که احتمالاً نشان‌دهنده‌ خاستگاه متفاوتی برای واحدهای سنگی مختلف این توده است. سنگ‌های سازنده‌ این گرانیتویید از عنصرهایی مانند rb th u k و pb غنی‌شدگی و از عنصرهایی مانند nb sr p ti و zr تهی‌شدگی نشان می‌دهند. این ویژگی‌ها از نشانه‌های دخالت پوسته در پیدایش ماگماهای پهنه‌های برخوردی به‌شمار می‌روند. واحدهای گرانودیوریت پورفیروییدی تورمالین‌دار و سینوگرانیت تا آلکالی‌فلدسپار گرانیت از ذوب سنگ مادری متاپلیتی و غنی از رس با خاستگاه پوسته‌ بالایی و بی دخالت گوشته به کمک آبزدایی مسکوویت و در یک کمان برخوردی پدید آمده‌اند. واحدهای گرانودیوریت پورفیروییدی بیوتیت‌دار به‌همراه گرانیت تونالیت بیوتیت‌دار و انکلاوهای آن پیامد ذوب سنگ مادری متاگری‌وکی و فقیر از رس با خاستگاه پوسته‌ بالایی و بی دخالت گوشته به کمک آبزدایی بیوتیت و محیط زمین‌ساختیِ به‌ترتیب برخوردی و پسابرخوردی بوده‌اند. نمودارهای تعیین فشار و دما نشان‌دهنده‌ فشار آب 5≥ کیلوبار و دمای 650 تا 700 درجه‌ سانتیگراد برای گرانودیوریت‌های پورفیروییدی بیوتیت و تورمالین‌دار و سینوگرانیت تا آلکالی‌فلدسپار گرانیت و دمای 775 درجه‌ سانتیگراد برای گرانیت تونالیت‌های بیوتیت‌دار و انکلاوهای آن هستند.

petrology and tectono-magmatic setting ofzorrati granitoid southwest of birjand (east of lut block)

the zorrati granitoid (zg) pluton exposed on the eastern edge of the lut block trending north-south. the lut block surrounded in the north by the darone fault in the south by the jazmurian fault and in the east and  the  west by nahbandan and naiband faults respectively (naderi miqan and akrami 2006). a number of  investigations have been carried out  by various researchers regarding  how and when the magmatism and volcanism of the lut block was initiated among which eftekharnezhad (1980) can be notable who predicted the subduction of the oceanic crust towards the west and under the lut block based on the volume and time distribution. saccani et al. (2010) suggested that the subduction of the oceanic crust took place towards the east and under the afghan block. the closest intrusive bodies to the zorrati granitoid are the shah kouh granitoid the deh salam granitoid the chahar farsakh granitoid and the sefidkoh granitoid.regional geologythis dominant rocks of the pluton under study are  biotite tonalite and syenogranite-alkali feldspar granite together with biotite and tourmaline porphyritic granodiorite and granite. the zg consisting of igneous and metasediment enclaves as well as felsic veins and dykes. according to several studies including field observations petrology and geochemical studies the rock units make up the studied pluton have possibly different origins.materials and methodsfor lithological and geochemical investigations of the zorrati granitoid pluton and its tonalitic enclaves after microscopic studies 11 fresh samples were selected and sent to the institute of geology and geophysics of the chinese academy of sciences for xrf and icp-ms analyses.petrographythe constituent minerals of the granitoid rocks are quartz plagioclase microcline orthoclase biotite muscovite and tourmaline.whole rock chemistrythe zorrati granitoid (zg) is a high potassium calc-alkaline peraluminous and s-type granitoid. trace element plots show at least two trends which probably point to  different origins for the rock units forming this pluton. the studied rocks are rb th u k and pb enrichment and depleted in nb sr p ti and zr indicative of the crustal origin of the relevant magmas in a collision zone. tourmaline porphyritic granodiorite and syenogranite-alkali feldspar granite were formed by melting a clay-rich metapelitic protolith with upper crust origin due to muscovite dehydration without the intervention of the mantle in a continental collision zone. porphyritic biotite granodiorite along with granite biotite tonalite and igneous enclaves were formed by melting of a metagreywacke-poor clay protolith with upper crustal origin due to biotite dehydration without the intervention of the mantle in a collision and a post-collision settings respectively. water pressure of ≥5 kbar and temperature of 650 to 700 °c were estimated for the tourmaline-biotite porphyritic granodiorites and the syenogranite-alkali feldspar granite. likewise temperature of ~775 °c was determined for the granite biotite tonalite and igneous enclaves.discussionbiotite tonalite and syenogranite to alkali feldspar granite units are the two main and large granitoid units  covering most of the area. the other units including granite biotite and tourmaline porphyritic granodiorite along with dikes and aplitic and pegmatite veins show high potassium and peraluminous calc-alkaline series related to s-type granites. the remarkable features of these rocks are  of the rb th u k pb enrichment and the nb sr p ti and zr depletion as well as having  different origins and different tectonic environment. for example the tourmaline-bearing porphyritic granodiorite and syenogranite to alkali feldspar granite were originated by melting of a metapelitic clay-rich source in the upper crust without mantle intervention in a collisional tectonic environment while  muscovite dehydration plays a significant role. biotite-bearing porphyritic granodiorite along with granite biotite-bearing tonalite and its enclaves formed by melting of a plagioclase-rich metagreywacke in the upper crust without mantle interference in a collisional and post-collisional tectonic environment respectively while dehydration of biotite was involved in their formation. according to their lithological geochemical tectonic characteristics and different origin like the other granitoids in this part of the lut block (moradi noghondar et al. 2012) two different ages of the middle jurassic (biotite-bearing tonalite) and the eocene - oligocene (syenogranite - alkali feldspar granite) can be suggested for the zorrati granitoid (zg) pluton.  referenceseftekharnezhad j. (1980) division of different part of iran base on structural position in related to sedimentary basins. journal of iranian petroleum association 82(1) 19-28 (in persian).moradi noghondar m. karimpour m. h. farmer l. and stern ch. (2012) geochemistry of rb-sr and sm-nd isotopes u-pb zircon geochronology and petrogenesis of najmabad granodiorite- granite batholith gonabad. journal of economic geology 2 (3) 127- 145.naderi miqan n. akrami m. (2006) geology map of chah dashi scale 1/100000. geological survey of iran (in persian).saccani e. delavari m. beccaluva l. and amini s. a. (2010) petrological and geochemical constraints on the origin of the nehbandan ophiolitic complex (eastern iran): implication for the evolution of the sistan ocean. lithos 117 209-228.