سنگ‌شناسی، زمین‌شیمی و خاستگاه سنگ‌های گرانیتی کوه گپدان (شمال‌باختری زاهدان)

توده گرانیتو‌ییدی کوه گپدان در حاشیه شمال‌باختری گرانیتو‌ییدی زاهدان، در پهنه زمین‌درز سیستان برونزد دارد. ترکیب سنگ‌شناسی این توده از گرانیت، مونزوگرانیت، گرانودیوریت، پگماتیت و دیوریت است. کوارتز، پلاژیوکلاز، ارتوکلاز، بیوتیت و هورنبلند از کانی‌های سازنده این سنگ‌ها هستند و بیشتر این سنگ‌ها بافت‌های دانه‌ای و پگماتیتی دارند. این توده با دایک‌هایی قطع شده‌ است که ترکیب آندزیتی و داسیتی دارند و کانی‌شناسی‌شان همانند توده است؛ اما بافت‌ آنها میکرولیتی و میکرولیتیک پورفیری است. این بافت‌ها نشان‌دهنده پیدایش آنها در ژرفای کم و شرایط نیمه‌آتشفشانی‌اند. در گرانیتو‌یید گپدان، انکلاوهای متاپلیتی تیره‌رنگی دیده می‌شوند که حاشیه‌ آنها با توده نامشخص است. بیشتر این انکلاوها سرشار از کانی‌های میکایی و کوارتز هستند و معمولاً بافت دانه‌ای دارند. بررسی‌های زمین‌شیمیایی نشان‌دهنده سرشت کالک‌آلکالن تا اندکی مایل به آلکالن و متاآلومین، خاستگاه i، غنی‌شدگی از lree و lile و تهی‌شدگی آنها از hree و hfse هستند. این ویژگی‌های زمین‌شیمیایی از ویژگی‌های آشکارِ کمان‌های قاره‌ای هستند. میانگین نسبت‌های nb/ce و nb/la با مقدارهای 0.27 و 0.58، نشان‌دهنده ﺗﺄثیر پوسته در تکامل سنگ‌های گرانیتی کوه‌گپدان است. نمودارهای تکتونوماگمایی نشان می‌دهند سنگ‌های گرانیتو‌ییدی گپدان وابسته به محیط‌های همزمان با برخورد تا اندکی مایل به پس از برخوردند. برپایه همه ویژگی‌های سنگ‌نگاری و زمین‌شیمیایی سنگ‌های گرانیتو‌ییدی گپدان، پیدایش این توده احتمالاً پیامد بالاآمدن مذاب‌های بجامانده از ذوب‏‌بخشی پوسته اقیانوسی نئوتتیس هنگام برخورد بلوک لوت به بلوک سیستان (به‌ویژه پوسته اقیانوسی فرورفته سیستان و گوه گوشته روی آن) بوده و ﺗﺄثیر پوسته قاره‌ای (ته‌نشست‌های فلیشی و گری‌وک‌های دگرگون‌شده) در آلایش ماگمای آن ﺗﺄثیرگذار بوده است و این توده در رژیم‌های زمین‌ساختی پس از برخورد پدید آمده‌ است. پس شاید بتوان گرانیت کوه گپدان را از نوع گرانیت‌های دورگه (هیبریدی) دانست.

Petrology, geochemistry and origin of Gapdan Granites(South east of Zahadan)

The Gapdan granitoid is located in the southwestern margin of Zahedan granitoid and in the Sistan suture zone. The granitoid under study is composed of granite, monzogranite, granodiorite, pegmatite and diorite. These rocks consist mainly quartz, plagioclase, orthoclase, biotite and hornblende with granular and pegmatite textures. This pluton has intersected by andesitic to dacitic dykes with similar mineralogy with those of the Gapdan granitoid, but they have microlitic and microlitic porphyry textures indicating their formation at a shallow depth and subvolcanic conditions. The Gapdan granitoid is characterized by metapelitic enclaves with darkcolored and irregular edges with their host pluton and are often enriched in quartz and mica minerals and usually granular texture. Geochemical studies show that the study rocks have calcalkaline to low alkaline magmatic series and metaluminous, I type, LREE and LILE enrichment and depleted in HREE and HFSE. These geochemical characteristics share with those of continental arcs. The amount of Nb / Ce (ave. 0.27) and Nb / La (ave. 0.58) ratios indicate the effect of crustal on the evolution of the Gapdan granite. Tectono magmatic diagrams show the Gapdan granitoid rocks related to syncollision to low post collision environments. According to geochemical data, the study granitoid rocks possibly originated by the rising residual melts from partial melting of oceanic crust (NeoTethys) during the collision between the Lut and the Sistan blocks (particularly the Sistan oceanic crust and the mantle wedge overlying it). The continental crust (Flysch and greywake metamorphosed deposit) has been affected the contamination of magma and its formation in post collisional tectonic regimes. Therefore, the Gapdan granitoid may be considered as a hybrid granite type.