طبقه و التزام دینی در ایران: آزمون فرضیات رقیب

این مسئله و پرسش که آیا و چگونه دینِ افراد ارتباطی با موقعیت یا جایگاه آنان در نظام قشربندی اجتماعی دارد، از حیث تاریخی موضوعی موردعلاقۀ جامعه‌شناسان در چرخه‌های مختلف زمانی این رشتۀ علمی از ابتدای تکوین تاکنون بوده است. مرور ادبیات تئوریک در این حوزۀ مطالعاتی نشان داد که پاسخ‌های علمی به پرسش مذکور را می‌توان به‌طورکلی ذیل دو نظریۀ محرومیت و قدرت نسبی در جامعه‌شناسی دین یافت که پیش‌بینی‌های متضادی را در مورد نحوۀ توزیع سطوح التزام دینی در نظام قشربندی اجتماعی ارائه می‌دهند. این مقالۀ پژوهشی به‌منظور آزمون تجربی فرضیات رقیب منبعث از دو نظریۀ محرومیت و قدرت نسبی در تبیین چگونگی ارتباط طبقه و التزام دینی تدوین گردید. در همین راستا، این فرضیه‌های رقیب با داده‌های حاصل از پیمایش ملّی با 82500 نفر از ایرانیان مسلمان مقابله شد تا میزان انطباق و تناظرشان با شواهد تجربی مورد ارزیابی قرار گیرد. یافته‌های تحقیق نشان داد که ارتباط طبقه با التزام دینی در میان مردم ایران عمدتاً در جهتی سازگار با تئوری محرومیت بوده و برای مدعای اصلی نظریۀ مزبور دلالت تاییدی داشته است. افزون بر آن، چون مدعای اصلی نظریۀ قدرت نسبی متضمن فرضیۀ متضاد و مانعه‌الجمع با نظریۀ محرومیت است، تایید تجربی نظریۀ محرومیت منطقاً مستلزم رَد نظریۀ متضادش یعنی نظریۀ قدرت نسبی بوده است. 

class and religious commitment in iran: testing competing hypotheses

historically, this issue and question of whether and how people’s religion is related to their position in the social stratification system has been a subject related to sociologists in different time cycles of sociology since the beginning of its development. the review of the theoretical literature in this field of study showed that the scientific answers to the mentioned question can be generally found under the two theories of deprivation and relative power in the sociology of religion, which make opposite predictions about the distribution of levels of religious commitment in the social stratification system. this research article was compiled for the purpose of experimentally testing the competing hypotheses arising from the two theories of deprivation and relative power in explaining the relationship between class and religious commitment. in this regard, these competing hypotheses were confronted with the data obtained from a national survey of 82,500 muslim iranians in order to evaluate their conformity and correspondence with empirical evidence. in sum, the findings of this research showed that the relationship between class and religious commitment among iranian people was mainly in a direction compatible with the theory of deprivation and for the main claim of the mentioned theory, it has a confirmation meaning. secondly, because the main argument of the theory of relative power involves a hypothesis that is contradictory to the theory of deprivation, the empirical verification of the theory of deprivation logically requires the rejection of its opposite theory, that is, the theory of relative power.