بازنمایی گفتمانی سوژۀ معتاد در سینمای ایرانِ پسانقلاب

بازنمایی گفتمانی مسئله اعتیاد و سوژه‌های معتاد در سینمای ایران و نسبت آن‌ها با مناسبات اجتماعی زمانۀ خود طی دهه‌های پس از انقلاب اسلامی، دستخوش تغییرات عمده‌ای شده است. این مقاله با استفاده از روش تحلیل گفتمانی فوکو، به بررسی چگونگی بازنمایی سوژۀ اعتیاد و معتادان و تحولات آن در فیلم‌های سینمایی سال‌های پساانقلاب می‌پردازد. در راستای این هدف، پنج فیلم شاخص (تیغ و ابریشم، باد و شقایق، بوتیک، سنتوری، ابد و یک روز) که هر یک معرّف دوره‌ای از تحولات تاریخی-سیاسی چهار دهۀ اخیر در بازنمایی اعتیاد و سوژۀ برآمده از آن بوده‌اند، به روش نمونه‌گیری هدفمند برای تحلیل گفتمانی برگزیده شده‌اند.  یافته‌ها نشان داد در سال‌های اولیه انقلاب، بازنمایی اعتیاد در فیلم‌های سینمایی عمدتاً در قالب یک دستور کار سیاسی-انقلابی و با حمایت نهادهای حاکمیتی برای مدیریت و کاهش اعتیاد انجام می‌شد. اما در دهه‌های بعد، این بازنمایی‌ها از کنترل رسمی خارج شد و به تکثیر گفتمان‌هایی انجامید که گاه با اهداف اولیه در تضاد بودند. درمجموع، اگرچه سینمای ایران تلاش داشته است تا همگام با تحولات قدرت و کردارهای گفتمانی همبستۀ آن در هر دوره، درکی نوین از مسئله اعتیاد و سوژۀ معتاد ارائه دهد؛ درعین‌حال، در پی این نیز بوده که از طریق بازنمایی‌های خود به بازاندیشی دربارۀ معضل اعتیاد بپردازد و شیوۀ جدیدی از اندیشیدن به مضمون پیش‌گفته را به لطف تصویر بنا نهد. این بازنمایی‌ها تاثیری معنادار بر ادراک اجتماعی، سیاست‌گذاری‌های فرهنگی و برداشت عمومی از سوژه‌های معتاد داشته است. این مقاله بر اهمیت تحلیل تاریخی گفتمان‌های سینمایی برای درک بهتر نسبت اعتیاد با مناسبات قدرت، فرهنگ، و سیاست تاکید دارد. 

discursive representation of the addict subject in post-islamic revolution cinema

the discursive representation of the issue of addiction and addicted subjects in iranian cinema and their relationship with the social relations of their time has undergone major changes in the decades after the islamic revolution. using foucault’s discourse analysis method, this article investigates how the subject of addiction and drug addicts is represented and its changes in the movies of the post-revolutionary years. in line with this goal, five prominent films (tighe and abrisham, bad and shaghaieq, boutique, cantauri, abed and yak roz), each of which represented a period of historical-political changes of the last four decades in the representation of addiction and the subject arising from it, to the purposeful sampling method has been chosen for discourse analysis. the findings showed that in the early years of the revolution, the representation of addiction in movies was mainly done in the form of a political-revolutionary agenda and with the support of governmental institutions to manage and reduce addiction. but in the following decades, these representations got out of official control and led to the proliferation of discourses that sometimes contradicted the original goals. in general, although iranian cinema has tried to provide a new understanding of the issue of addiction and the subject of the addict in line with the evolution of power and its related discourse actions in each period; at the same time, he has also sought to rethink the problem of addiction through his representations and establish a new way of thinking about the aforementioned theme thanks to the image. these representations have had a significant impact on social perception, cultural policies, and public perception of drug addicts. this article emphasizes the importance of historical analysis of cinematic discourses to better understand the relationship of addiction with power relations, culture, and politics.