ناهمنوایی زنان با حجاب رسمی در ایران: واکاوی دیدگاه‌ موافقان در چهارچوب نظریۀ هراس اخلاقی

حجاب زنان در ایران به یکی از مهم‌ترین مسائل اجتماعی، فرهنگی و سیاسی، به‌ویژه در سال‌های اخیر، تبدیل شده و بحث و مناقشه پیرامون آن در محافل علمی، سیاسی، فضای عمومی و رسانه‌ها به‌طور مستمر جریان دارد. این پژوهش به بررسی دلایل و راهکارهای ارائه‌شده از سوی موافقان الزام حجاب و مقابله با بی‌حجابی می‌پردازد. در این راستا، از نظریۀ هراس اخلاقی که فرآیند برانگیختن نگرانی اجتماعی نسبت به یک موضوع را از طریق عملکرد دست‌اندرکاران اخلاق و رسانه‌های جمعی توضیح می‌دهد، بهره گرفته شده است. این مطالعۀ کیفی با روش تحلیل محتوای مبتنی بر قیاس انجام شد. برای گردآوری داده‌ها، سخنرانی‌ها، یادداشت‌ها و مصاحبه‌های مرتبط با موضوع مقابله با بی‌حجابی که در پایگاه‌های خبرگزاری‌های رسمی داخلی از مهرماه 1401 تا تیرماه 1403 منتشر شده بودند، مورد تحلیل قرار گرفت. یافته‌ها نشان داد دست‌اندرکاران مسئول، ناهمنوایی زنان با حجاب رسمی را تهدیدی برای خانواده، نظام اجتماعی-فرهنگی، نظام سیاسی و دین درک می‌کنند و این گروه از زنان را به‌مثابۀ «کنشگران شهرآشوب» برمی‌سازند که چنین تهدیداتی را برای نظم اجتماعی ایجاد می‌کنند. درنهایت، آن‌ها به‌عنوان راهکار خواهان مقابله با بی‌حجابی از طریق شیوه‌های سخت و نرم می‌شوند. پس از اعتراضات اجتماعی 1401، هراس اخلاقی مبتنی بر مدل مهندسی نخبگان حاکم برای کنترل پوشش زنان شدت گرفته و به اقدامات کنترلی بیشتر منجر شده است. بااین‌حال، این رویکرد نتوانسته مقبولیت اجتماعی لازم را کسب کند و موجب تداوم تعارض و تقابل میان حاکمیت و زنانی شده است که برای دستیابی به حق اختیار بر پوشش خود تلاش می‌کنند.

women’s nonconformity with official hijab in iran: a study of proponents’ perspectives based on moral panic theory

women’s hijab in iran has become one of the most controversial social and political issues, especially in recent years, which is discussed and debated in scientific, political, public and media circles. the purpose of this study is to examine the reasons and solutions that the proponents of the hijab provide for the continuation of the obligation of the hijab and to deal with not wearing the hijab. to achieve this aim, the theoretical framework of moral panic has been used. moral panic is the process of arousing social concern about an issue through the actions of moral entrepreneurs and the mass media. this qualitative study was conducted using the method of content analysis based on analogy. texts including speeches, notes and interviews that were published on the websites of official news agencies in iran from september 2022 to july 2024 were selected and analyzed. the findings showed that the moral entrepreneurs perceive women’s non-compliance with the hijab law as a threat to the family, socio-cultural system, political system, and religion, and construct women without hijab as folk devils, who create such threats to the social order. finally, they demand to control women’s clothing in two hard and soft ways. after the september 2022 protests, the moral panic based on elite-engineered model to control women’s clothing has peaked and based on that control measures have also been intensified. but it seems that it has not been able to find social acceptance and the result has been the intensification of the conflict and confrontation between the government and women who are trying to gain the right to make autonomous decisions about her own dress.