بازسازی فرهنگ و جامعه در ایران پساانقلاب؛ نگاهی به تجربهٔ میدان فوتبال در دههٔ 60

یکی از آرمان‌های انقلاب، تغییر بنیادین در مناسبات حاکم بر نظام اجتماعی و فرهنگی بود. این خواستِ تغییر در همۀ میدان‌های اجتماعی در ایرانِ پساانقلاب دنبال شد. این تحقیق به میانجی مطالعۀ موردی میدان فوتبال در دهۀ نخست پس از انقلاب، می‌کوشد تجربۀ  بازسازی فرهنگ و جامعه در ایران پساانقلابی را بازخوانی کند. «فوتبال» به سبب محبوبیت گسترده و توده‌ای، می‌تواند نمونۀ  مناسبی برای تحلیل این موضوع باشد. پرسش این است که نظام انقلابی چگونه با میدان فوتبال مواجه شد و چه ایده‌ها/ الگوها/ پرکتیس‌هایی را در میدان فوتبال به کار بست؟ تحلیل گستردۀ  متون و اسناد نشان می‌دهد که ایدۀ ورزش اسلامی یا ورزش انقلابی -تا حدی همچون عرصه‌های دیگری مانند سینما و تئاتر و دانشگاه- هرگز از پردۀ ابهام بیرون نیامد. درعین‌حال، محبوبیت گستردۀ  فوتبال و برخی رفتارها و شعارهای تماشاگران که با هنجارهای سیاسی حاکم هم‌نوا نبود، در بحبوحۀ تنش‌های پساانقلاب و جنگ، فوتبال را به رقیبی برای ارزش‌های رسمی بدل کرد. مهم‌ترین غایتی که مسئولان در ورزش و خاصه فوتبال دنبال می‌کردند؛ یعنی تولید سوبژکتیویتۀ نوین در غیاب خط‌مشی مشخص و فقدان یک الگوی کلان تغییر اجتماعی به جایی نرسید. به‌این‌ترتیب، از نیمه‌های دهۀ 60 و هم‌زمان با افول رادیکالیسم در جامعه و سیاست ایران، مدیران ارشد کشور بر ورزش قهرمانی صحّه گذاشتند و عملاً فوتبال ایران به‌تدریج گام در همان مسیر معمول ورزش جهانی گذاشت. این پژوهش نشان می‌دهد چگونه سیاست‌گذاران در فرایند برپاکردن آپاراتوس‌های دولت در دهۀ  60، به نحوی از آرمان‌های مبهم نخستین عقب نشستند و این زمینه‌ساز سیر تحولی بود که به‌تدریج در دهۀ  70 در فرهنگ و جامعۀ  ایران پیش رفت. 

reconstructing culture and society in post-revolutionary iran; a glance at iranian football in the 1980s

the iranian revolution of 1979 sought to reshape social and cultural relations in the country. the newly-established regime launched a comprehensive campaign to effect transformation in all social fields. the present study draws on a case study of football in the first decade after the 1979 revolution to revisit the reconstruction of culture and society in post-revolutionary iran. thanks to its vast popularity and mass appeal, football offers an excellent case to analyze this subject. a thorough analysis of the relevant texts and documents demonstrates that the concept of islamic or revolutionary sports continues to suffer from ambiguity. amid post-revolutionary tensions and the ongoing war, the widespread appeal of football and the some spectators’ actions and chants that went against the established political norms made football brought football into conflict with the values promulgated by the state. the primary objective pursued by the authorities in sports and particularly football was creating a new subjectivity. however, this goal never materialized due to a lack of a clear policy line and a blueprint for triggering extensive social change. as a result, starting in the mid-1980s, with radicalism on the decline in iranian society and politics, the key decision-makers endorsed competitive sports and somehow the idea of professionalism in sport. in this way, iranian football gradually entered the typical trajectory of sports worldwide. this study shows how the iranian policymakers somehow retreated from the vague ideals of the early revolutionary period while establishing the state apparatus, setting the stage for the gradual social and cultural shifts that occurred in the 1990s iran.