سویه‌های رهایی‌بخش و سرکوب‌گرانۀ بدن‌آرایی و بدن‌نمایی (مورد مطالعه: زنان شهر تهران)

مسئلۀ محوری این پژوهش بازنمایی اجتماعی بدن است که عمدتاً در قالب دو کنش بدن‌ آرایی و بدن ‌نمایی نمود می یابد؛ پرسش اصلی این است که این پدیده واجد چه ظرفیت ‌های رهایی ‌بخش و چه سویه ‌های سرکوب ‌گرانه‌ ای است؟ برای پاسخ به این پرسش بر رویکردی مفهومی تکیه شده است که استخوان ‌بندی آن مصرفی ‌شدنِ بدن و برساخت بدن مندِ »خود « در جامعۀ مصرفیِ معاصر است، امری که مصادیق آن در هر دو ساحتِ مجازی (اینستاگرام، تلگرام، فیس بوک و غیره) و واقعی (خیابان، مراکز خرید، پارک‌ ها و دیگر فضاهای همگانی) خاصه در میان زنان به‌ وضوح قابل رویت است. میدان مطالعۀ پژوهش زنان تهرانی 19 تا 40 است که تجارب زیستۀ آن ها با استفاده از نظریۀ زمینه‌ ای و تکنیک مصاحبه عمیق تفسیر شده است. نتایج گویای آن است با سترون ‌شدنِ مولفه ‌های جامعۀ مدنی (انجمن ‌ها، پاتوق ‌ها، شبکه ‌های همیاری، سندیکاها، جنبش ‌ها و حوزۀ عمومی) و سیطرۀ فرهنگ مصرفی، بدن به یگانه سرمایۀ قابل‌ اتکا، تنها منبع لذت و یگانه وسلیۀ برقراری تعامل بدل شده است. داشتن خودپندارۀ ضعیف، پایین ‌بودن سرمایۀ اقتصادی و رواج انگارۀ خیر محدود در میان زنان، در کنار زمینه‌ هایی همچون گم گشتگی زنان در هزارتوی جامعۀ مصرفی، کاربرد تکنیک‌ های انضباطی مدیریت بدن و مردانه بودن فضاها، باعث شده ‌اند که زنان از دستیابی به تثبیت نَفس‌زنانه و نهادینه‌ کردن جایگاه و مطالبات خویش بازمانند و با اتخاذ راهبردهایی واکنشی مثل خودخواهی و دگرگریزی، لذت ‌گرایی افراطی، پنهان ‌کاری و پرخاشگری عملاً به‌ سوی تخریب نَفس و بیگانگی فزاینده از جامعه سوق داده شوند. سوژۀ مونثی که سلبریتیزه کردن بدن را مناسب ترین راه به‌ عنوان ابراز وجود در جامعه برگزیده است، با جامعه بیگانه گشته و سلامت روانی و اجتماعی ‌اش دستخوش تهدید می ‌شود. نَفس زنانه در این وضعیتِ انسداد اجتماعی از انجام کنش راهگشا ناتوان و به مصرف ‌کنندۀ تولیداتِ عامه ‌پسندِ فرهنگِ مصرفی بدل شده است.

The emancipative and repressive elements of body-building and body-representation(a study on women in Tehran)

This article is about celebritization of body which is usually objectifies in bodybuilding and bodyrepresentation. The main question is about the emancipative and repressive of this process. To answer this question, we have relied on a conceptual approach which studies the consumption of bodies and the bodily construction of self in consumer society. We can observe the objectification of this process both in virtual world (Instagram, Telegram, Facebook and so on) and real world (street, malls, parks and other public spaces) especially in women everyday lives. This article studies women in Tehran and some experts in this field. The qualitative method of grounded theory and the technique of deep interview are used to interpret their lived experiences. The finding shows that with the weakening of the elements of civil society in Iran (associations, clubs, cooperative networks, syndicates, movements and public sphere) and the prevalence of consumer culture, the body has become the only reliable capital, the unique source of pleasure and the only medium of communication. Poor selfimage, weak economic capital and belief in limited good among women, accompanied with some other cultural context of related to patriarchal society have caused women not to be able to develop feminine autonomous self.