الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت بر اساس مبانی نظری «پیشرفت» در قرآن کریم و روایات بر محور تکامل عقل جمعی

واژه پیشرفت متناظر با دو واژه progress (ترقی) و development (توسعه) در فرهنگ غربی است که به ترتیب پیشرفت ضروری تاریخی و پیشرفت ارادی اجتماعی را افاده می‌کنند. در بحث الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت این مقاله با استفاده از آیات و روایات در پی پاسخ به این سوال است که پیشرفت اسلامی در معانی متناظر با دو مفهوم فوق چیست و چه امری در آن اصالت داشته و نتیجتاً به چه آثاری منتهی می‌شود. بر همین اساساً صالت را با تکامل عقل دانسته و با شناسایی عقل جمعی علاوه بر فردی در روایات به تحلیل تکامل ضروری عقل جمعی بالقوه پرداخته است(ترقی). پس از آن به رغم ضروری بودن این تکامل باتفکیک عقل به فطری و اکتسابی(ذاتی و بالقوه)، نقش جامعه اسلامی را در این پیشرفت تبیین کرده است(توسعه). بر همین اساس دو وظیفه را بر دوش آنان دانسته است: توجه و اطاعت از اوامر اولیای الهی و عمل گرایی عاقلانه. در نهایت برای فهم دقیق‌تر ابعاد مختلف این پیشرفت به آثار عقلانیت اسلامی بر اساس آیات و روایات پرداخته است که عبارتند از: مخاطب دستورات الهی بودن و فهم و اطاعت پذیری از آنها، وجه جامع بودن آن، ملازمت با نظام ارزشی و هنجاری خاص، ترادف معنایی با واژه حیات و تاثیر غیر مستقیم در عالم تکوین.