بررسی بسیج اجتماعی در دو برهه تاریخ اسلام و ایران معاصر (مطالعه موردی قیام مختار ثقفی و امام خمینی)

بعد از واقعه کربلا، مختار ثقفی جنبشی برای خونخواهی امام حسین برپا نمود تا انتقام از قاتلان و خاندان اموی بستاند. در ایران عصر مدرن نیز نهضت امام خمینی با تکیه بر بسیج اجتماعی به ثمر نشست. موضوع این تحقیق بررسی جایگاه بسیج اجتماعی در دو دوره متفاوت اسلام و ایران مدرن است. بنابراین سئوال پژوهش این است که بسیج اجتماعی در دو برهه تاریخ اسلام یعنی جنبش مختار ثقفی و ایران معاصر یعنی نهضت امام خمینی چه جایگاهی دارد. فرضیه تحقیق بر این مبنا قرار دارد که نهضت مختار ثقفی بر مبنای خونخواهی امام حسین (ع) و جنبش امام خمینی با هدف رهایی از ظلم و ستم پهلویِ دوم موفق به بسیج اجتماعی شدند. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که مختار ثقفی، نهضت خود را در جهت خونخواهی حسین (ع) از مولفه‌های انتقام و مبارزه با ظلم و ستم و بدون نشان دادن اهداف شخصی پی ریزی  کرد، اما با ظهور عوامل مختلف از جمله خواست خلافت، بی ثباتی حکومت، اختلافات درونی و فشارهای خارجی و وجود رقبای قدرتمند به شکست انجامید. با اینحال نهضت امام خمینی با فاصله گرفتن از اهداف فردی و اولویت بخشی به منافع عمومی و دینی زمینه بنیان بسیج اجتماعی و تداوم آن را فراهم کرد. روش تحقیق در این مقاله توصیفی-تاریخی است و داده‌ها به شیوه کتابخانه ای از منابع مختلف گردآوری و تحلیل می شود.

investigating social mobilization in two periods of islamic history and contemporary iran (a case study of mukhtar saghafi and imam khomeini’s uprising)

after the incident of karbala, mukhtar thaghafi started a movement for the blood of imam hussein to take revenge on the murderers and the umayyad family. in iran in the modern era, imam khomeini’s movement based on social mobilization came to fruition. the subject of this research is to examine the position of social mobilization in two different periods of islam and modern iran. therefore, the question of the research is what is the position of social mobilization in two periods of islamic history, i.e. mukhtar thaghafi movement and contemporary iran, i.e. imam khomeini’s movement. the hypothesis of the research is based on the fact that mukhtar thaghafi’s movement based on the blood lust of imam hussein (as) and imam khomeini’s movement succeeded in social mobilization with the aim of getting rid of the oppression of pahlavi ii. the results of the research show that mukhtar thaqafi founded his movement in the direction of seeking the blood of hussein (as) from the components of revenge and fighting against oppression and without showing personal goals, but with the emergence of various factors, including the desire for the caliphate, the instability of the government. , internal differences and external pressures and the presence of powerful competitors led to failure. however, imam khomeini’s movement, by distancing itself from individual goals and giving priority to public and religious interests, provided the basis for social mobilization and its continuation. the research method in this article is descriptive-historical and the data is collected and analyzed in a library manner from various sources.